жеII частица (после гласных) ж, (после согласных) жа; (при указании тождества — обычно) са́мы;

когда́ же мы пойдём? калі́ ж мы по́йдзем?;

тот же той са́мы, той жа;

тогда́ же тады́ ж;

смотри́ же! глядзі́ ж!

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Bella gerunt mures, ubi cattum non habet aedes

Мышы ваююць, калі ў хаце няма ката.

Мыши воюют, когда в доме нет кота.

бел. Кошка з дому ‒ мышка на стол.

рус. Когда нет кота в дому, играют мыши по столу. Кошка из дому ‒ мышкам воля. Без кота ‒ мышам масленица.

фр. Quand le chat dort les souris dansent (Когда кот спит, мыши танцуют).

англ. When the cat is away, the mice will play (Когда нет кота,, мыши играют).

нем. Katze aus dem Haus, rührt sich die Maus (Кошка из дома, шевелится мышь).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

праязджа́ць несов.

1. в разн. знач. проезжа́ть;

машы́на ~джа́е ў гадзі́ну шэсцьдзяся́т кіламе́траў — маши́на проезжа́ет в час шестьдеся́т киломе́тров;

я не́калі тут ~джа́ў — я когда́-то здесь проезжа́л;

п. свой прыпы́нак — проезжа́ть сво́ю остано́вку;

2. (о лошади) прое́зживать

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

як-не́будзь нареч.

1. (каким-л. способом) ка́к-нибудь, ка́к-л.;

як-не́будзь трэ́ба вы́рашыць пыта́нне — ка́к-нибудь (ка́к-л.) на́до разреши́ть вопро́с;

2. (когда-л.) ка́к-нибудь;

як-не́будзь зайду́ да цябе́ — ка́к-нибудь зайду́ к тебе́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прекра́сный

1. (очень красивый)е́льмі) прыго́жы; (чудесный) цудо́ўны;

2. (очень хороший)е́льмі) до́бры, выда́тны, цудо́ўны;

прекра́сный челове́к ве́льмі до́бры (выда́тны, цудо́ўны) чалаве́к;

прекра́сный пол шутл. прыго́жы пол;

в одно́ прекра́сное вре́мя аднаго́ дня (аднаго́ ра́зу); (однажды) адно́йчы; (когда-нибудь) калі́е́будзь.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

не́як нареч.

1. в разн. знач. ка́к-то;

ён н. злаўчы́ўся — он ка́к-то изловчи́лся;

н. трэ́ба разлічы́цца з ім — ка́к-то ну́жно рассчита́ться с ним;

2. (когда-то) одна́жды, ка́к-то;

н. ра́нняй вясно́й — одна́жды (ка́к-то) ра́нней весно́й;

н. бу́дзе — ка́к-то обойдётся

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Пералёт1 (піралёт) ’белая канюшына’ (міёр., Жыв. НС), ’расліна Anthyllis vulneraria L.’ (маг., Кіс.; Дэмб. 1; барыс., КЭС; Шат.); пералёт, пералот ’чарнакорань прысадзісты, Scorzonera humilis L.’ (маг., Кіс.; Дэмб. 1); пералётнік жоўты ’пералёт, Anthyllis L.’, пералётнік чырвоны, гродз. пржалетнік (канюшына, Trifolium alpestre L.’, пражалот (< ⁺пржалёт < польск. przelot) ’канюшына горная, Trifolium montanum L.’ (брэсц., гродз., Кіс.), пералётны, паст. пералёт ’пералёт’ (навагр., паст., Сл. ПЗБ). Укр. переліт, перелет ’тс’, рус. дыял. (Літва) переле́т ’лекавая расліна (?)’: перелетом детей курют, когда спужаются (СРНТ, 26), польск. przelot ’тс’. Назва расліны звязана з хваробай пералёт (гл. папярэдняе слова). Так у рус. гаворках перелёт — ’расліна’ і ’перапалох’ (СРНГ, 26, 141–142). На беларускай тэрыторыі пералёт таксама выкарыстоўваецца як лекавы сродак ад спалоху і ад сурокаў, як і на чэшскай, дзе ён называецца úročnik (яшчэ ст.-чэшск.), валаш. úročka, uročnica. У даўніну яму надавалася вялікае магічнае значэнне: яго рвалі ў купальскую ноч (Махэк, Jména, 121–122). Параўн. рус. перелёт‑трава — яе шукаюць на шчасце і ўдачу ў ноч перад Іванам–Купалай; трава гэтай — казкавая, кветка яе вясёлкавая, вогненная, пералятае матыльком і паказвае дарогу да скарбаў у зямлі, апошняе і дапамагло лексеме аформіцца як вытворнай ад пералётваць, пералятаць (Фасмер, 3, 238).

Пералёт2 ’прамежак паміж гадавымі кольцамі на рогах каровы’ (смарг., Сл. ПЗБ). Да пера- са значэннем ’ахоп дзеяннем пэўнай прасторы’ і ле́та ’год’, ле́таваць ’жыць на працягу лета’ (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Quod habet, non numerat

Што хто мае, таго не цэніць.

Что кто имеет, того не ценит.

бел. Што маем ‒ не шануем, а як страцім ‒ плачам. Не знаем цану вадзіцы, пакуль не высахла крыніца.

рус. Что имеем ‒ не храним, потерявши ‒ плачем. Цену вещи узнаешь, когда потеряешь.

фр. Bien perdu bien connu (Хорошо узнаешь, когда потеряешь).

англ. We know hot what good is until we have lost it (Мы не знаем, что такое добро, пока его не потеряем).

нем. Den Brunnen schätzt man erst, wenn er kein Wasser mehr gibt (Колодец оценивают лишь тогда, когда он больше не даёт воды). Man weiß das am besten zu schätzen, was man nicht mehr wollte (Лучше всего ценят то, чего больше не хочешь/не желаешь).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

адда́цца сов.

1. в разн. знач. отда́ться; (увлечься чем-л. — ещё) преда́ться;

а. наву́цы — отда́ться (преда́ться) нау́ке;

рэ́ха аддало́ся ў гара́хэ́хо отда́лось в гора́х;

яе́ боль адда́ўся ў маі́м сэ́рцы — её боль отдала́сь в моём се́рдце;

2. безл. возмести́ться;

калі́е́будзь адда́сцакогда́-нибудь возмести́тся

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Est arbuscula non truncus curvandus in uncum

Трэба гнуць у дугу дрэўца, а не сагнуты ствол.

Нужно гнуть в дугу деревце, а не изогнутый ствол.

бел. Гні дрэва, пакуль маладое. Тады дзяцей вучаць, як каля лаўкі ходзяць. Тады трэба сеч, як упоперак лаўкі мог леч, а тагды не ўзмог, як уздоўж лёг.

рус. Гни дерево, пока гнётся, учи дитятко, пока слушается. Учи сына, когда поперёк лавки лежит, а когда вдоль вы тянется ‒ трудно будет. Секи ребёнка поперёк доски, а вдоль протянется ‒ тебе достанется.

фр. L’arbre se redresse quand il est jeune (Дерево выпрямляется, когда оно молодое). Vieux bois n’obéit pas à la main (Ста­рое дерево не послушно руке).

англ. A tree must be bent while it is young (Гни дерево, пока оно молодое).

нем. Den Baum muß man biegen, weil er noch jung ist (Дерево нужно гнуть, потому что оно молодо).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)