Вуса́ч ’вусаты чалавек’ (Мат. Гом.); ’рыба з сямейства карпавых’ (КТС), вусач ’ячмень’ (Жд., 3, відаць, жартоўнае); параўн. таксама ўкр.вуса́ч, рус.уса́ч, польск.wąsacz, чэш.vousač. Ал вус (адносна суфіксацыі гл. Грам. бел. мовы, 1, 102; Вярхоў, Бел. мова, 76; Сцяцко, Словаўтв. 245; Слаўскі, SP, 1, 102).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
калючка, іголка, шып / з коласа: асцюк, вус
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
ВУ́СЫ,
1) у чалавека (мужчын) валасы над верхняй губой (другасная палавая прыкмета).
2) У многіх наземных млекакормячых (напр., катоў) — вібрысы на верхняй губе. У бяззубых кітоў (кітовы вус) — рагавыя пласцінкі ў верхняй сківіцы, якія ўтвараюць цадзільны апарат, на рыле — адзіночныя валаскі для дотыку. У некаторых птушак (напр., у вусатых сініц) — шчацінкападобнае пер’е ў вуглах рота, якое выконвае функцыю дотыку.
намата́й сабе́ на вусразм. schreib dir das hínter die Óhren
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
фі́жмы
(ад ням. Fischbein = кітовы вус)
1) шырокі каркас з кітовага вуса ў выглядзе абруча, які надзяваўся пад спадніцу і надаваў пышнасць фігуры;
2) шырокая спадніца на такім каркасе як частка жаночага ўбору 18 — пач. 19 ст.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
намата́цьсов., в разн. знач. намота́ть;
н. ні́ткі на шпу́льку — намота́ть ни́тки на кату́шку;
н. два́ццаць матко́ў — намота́ть два́дцать мотко́в;
◊ н. на вус — намота́ть на ус
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дзьмуцьнесов. дуть;
◊ і ў вус (сабе́) не дзьме — и в ус (себе́) не ду́ет;
куды́ ве́цер дзьме — куда́ ве́тер ду́ет;
дз. у сваю́ дуду́ — гнуть своё
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Касцю́лька ’вус аржанога або ячнага коласа’ (Касп.), ’асцюк’ (Сл. паўн.-зах.), ’асцюлька, асцюк’ (Бяльк.). Параўн. у рус. мове (у Даля, пад костерь) костюлька. Фармальна ўтварэнне ад *kostь ’косць’ суфіксам ‑иіька (< ‑иІ(ь) + (ь)ка) з функцыяй памяншальнасці. Трэба звярнуць увагу на значэнні прасл. слова *kostь, што прыводзяцца ў Трубачова, Эт. сл., 11, 168. Сярод асноўвай семантыкі (’косць і да т. п.’) у двух выпадках сустракаюцца іншыя значэнні: польск.kość ’ільняная кастрыца’ і рус.кость ’тс’ (пск.). Такая семантыка вельмі добра падыходзіць для тлумачэння слова касцюлька.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
БЯЗЗУ́БЫЯ КІТЫ́,
вусатыя кіты (Mysticeti), падатрад млекакормячых атр. кітападобных. 3 сям.: гладкія кіты (Balaenidae), шэрыя кіты (Eschrichtiidae), паласацікавыя (Balaenopteridae). 10—11 відаў. Найб. вядомыя блакітны кіт, сейвал, фінвал, грэнландскі (палярны) кіт, паўднёвы, шэры, малы паласацік, гарбач. Пашыраны ў Сусветным акіяне. Мігрыруюць.
Даўж. да 33 м, маса да 160 т. Самкі большыя за самцоў. Зубы закладваюцца, але рассыпаюцца ў зародку; замест іх у верхняй сківіцы развіваюцца рагавыя пласціны (180—400 пар), вядомыя пад назвай кітовы вус. Праз яго кіт адцэджвае з вады дробных жывёлін (малюскаў, ракападобных, дробную рыбу), якімі корміцца. Нешматлікія. Колькасць скарачаецца. У Чырв. кнізе МСАП 5 відаў.