Туркі́-баркі́ — пра вялікі шлях, вялікую адлегласць (Нар. лекс., Вушац. сл., Рэг. сл. Віц.): туркі́‑баркі́ выхадзілі і нічога не знайшлі (Гіл.), туркі́ ‘тс’ (дзісн., Бел. дыял. 3), туркі́‑буркі́ ‘тс’: туркі́‑буркі́ прайшла, а дом найшла (брасл., Ліцв.), сюды ж ту́ркі‑ба‑ту́ркі ‘тс’: ту́ркі‑бату́ркі прайшоў і нічога не знайшоў (пра грыбы) (глыб., Бабін, вусн. паведамл.), з турко́ў барко́ў ‘невядома адкуль’ (полац., Волк.). Сюды ж арэальна блізкае рус. пск. вы́ходить турки́ и борки́ ‘многа хадзіць па лясах, па палях’. Параўн. польск. Turki Mazurki obejść — абысці частку свету (Варш. сл.). Рыфмаванае спалучэнне, у скарочаным варыянце толькі туркі́. Няясна. Польскае спалучэнне падаецца пад Turek ‘турак’, у мн. л. Turcy, аналагічна рус. ту́рка ‘Турэччына’: я поеду в дальню турку (СРНГ), тады ту́ркі ‘тс’, што магло ўспрымацца як ‘далёкая краіна’, а другія часткі — або як бары́ (гл. бор, баро́к) ці ўласныя назвы. Канцавы націск у часткі першых слоў не выключае сувязь з туро́к 2 ‘закавулак’ (гл.). Беразовіч (Язык и традиционная культура, 172) звязвае з *turiti «с семантикой толчка, касания» і варыянтнай агаласоўкай тур‑/тыр‑, параўн. рус. дыял. на закатурках ‘у баку ад чаго-небудзь’, бутырки ‘сялянскі двор па-за сялом’.
 Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017) 
Ovem lupo committere
Авечку даверыць ваўку.
Овцу доверить волку.
бел. Пусціць ваўка ў аўчарню. Пусціць свінню ў агарод.
рус. Пустить козла в огород. Доверили волку стадо стеречь. Пустили козла в огород, а волк в пастухи нанялся.
фр. Donnez la brebis à garder au loup (Доверить волку охранять овцу).
англ. It’s a foolish sheep that makes a wolf his/its confessor (Глупа овца, которая делает из волка своего духовника).
нем. Den Bock zum Gärtner setzen (Козла сделать садоводом).
 Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.) 
Ante tubam trepidas
Дрыжыш яшчэ да гука трубы.
Дрожишь ещё до звука трубы.
бел. Баязліваму адзін пень за тры ваўкі здаўся. Баязліваму адзін корч ‒ мядзведзь.
рус. У страха глаза велики. Трясётся как лист на осине. Трусливому зайке и пенёк волк.
фр. Trembler comme une feuille (Дрожать как листок).
англ. To be afraid of one’s own snadow (Бояться своей тени). Foolish fear doubles danger (Глупый страх удваивает опасность).
нем. Die Furcht hat tausend Augen (У страха тысяча глаз).
 Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.) 
Cautus enim metuit foveam lupus
Асцярожны воўк баіцца ямы.
Осторожный волк боится ямы.
бел. Пужаная варона і куста баіцца. Апёкшыся на малацэ, на ваду дзьмеш.
рус. Пуганая ворона куста боится. Ожёгшись на молоке, дуют на воду. Кого медведь драл, тот и пня боится. Битому псу только плеть покажи. Пуганый зверь далеко бежит.
фр. Le chat échaudé craint l’eau froide (Обожжённая кошка боится холодной воды).
англ. A burnt child dreads the fire (Обжёгшись, ребёнок боится огня).
нем. Gebranntes Kind fürchtet das Feuer (Обожжённый ребенок боится огня).
 Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.) 
Saepe est etiam olitor valde opportune locutus
Часта нават агароднік вельмі ўдала скажа.
Часто даже огородник весьма удачно скажет.
бел. І мы не лыкам шыты. Не ўся навука ў адной галаве.
рус. У мужика кафтан сер, да ум у него не волк съел. Не одним учёным дано говорить складно. И мы не лыком ши ты, не лаптем щи хлебаем.
фр. Il n’est pas né d’hier (Он не вчера родился).
англ. 
нем. Der Bauer ist ein Laurer (Schelm) (Крестьянин ‒ шельма). Bauern sagen auch wahr (Крестьяне говорят тоже правду).
 Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.) 
Qui totum vult, totum perit
Хто ўсяго жадае, усё губляе.
Кто всего желает, всё теряет.
бел. Хто многа жадае, нічога не мае. Пагонішся за вялікім ‒ і малое згубіш. Лішняе пажадаеш ‒ апошняе пацяраеш.
рус. Много нагребёшь ‒ домой не принесёшь. Много хватать ‒ своё потерять. Погнался за ломтём, да без крохи остался. Съел волк кобылу, да дровнями подавился. Лишнего пожелаешь ‒ своё потеряешь.
фр. Qui désire tout perd tout (Кто всего желает, всё теряет).
англ. All covet, all lose (Всё желать ‒ всё потерять).
нем. Zu voll schläft faul (Слишком полный плохо спит).
 Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.) 
марскі́ в разн. знач. морско́й;
~ка́я вада́ — морска́я вода́;
~ка́я трава́ — морска́я трава́;
м. флот — морско́й флот;
~ка́я пяхо́та — морска́я пехо́та;
○ м. клі́мат — морско́й кли́мат;
м. ву́зел — морско́й у́зел;
~ка́я капу́ста — морска́я капу́ста;
~ка́я зо́рка — зоол. морска́я звезда́;
м. леў — морско́й лев;
~ка́я мі́ля — морска́я ми́ля;
~ка́я хваро́ба — морска́я боле́знь;
◊ м. воўк — морско́й волк
 Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс) 
кабы́ла ж. кобы́ла;
◊ прышы́й ~ле хвост — прише́й кобы́ле хвост;
я не я, і к. не мая́! — погов. я не я, и ло́шадь не моя́!;
ко́жны цыга́н сваю́ кабы́лу хва́ліць — посл. всяк кули́к своё боло́то хва́лит;
пашкадава́ў воўк ~лу, пакі́нуў хвост ды гры́ву — погов. пожале́л волк кобы́лу, оста́вил хвост да гри́ву;
зажада́лася ~ле во́цату — погов. захоте́лось неве́сть чего́, захоте́лось пти́чьего молока́
 Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс) 
бі́ты
1. в разн. знач. би́тый; (наказанный поркой — ещё) се́ченный, по́ротый; (в картах — ещё) покры́тый;
2. (о дороге) обка́танный, ука́танный, то́рный; гла́дкий;
○ ~тае по́ле — шахм. би́тое по́ле;
б. шлях — пряма́я доро́га;
◊ ка́рта бі́та — ка́рта би́та;
б. воўк — тра́вленый (ста́рый) волк;
за аднаго́ ~тага двух нябі́тых даю́ць — посл. за одного́ би́того двух неби́тых даю́т;
~таму не спі́цца — погов. би́тому не спи́тся
 Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс) 
Seris venit usus ab annis
Вопыт прыходзіць з гадамі.
Опыт приходит с годами.
бел. Замоладу дурань, пад старасць мудр. Як галава сівее, то чалавек мудрэе.
рус. Старый пёс на ветер не лает. Старый ворон не мимо каркает. Старый волк знает толк. Седина в бороду ‒ ум в голову. Старость опытом богата. Седая бородушка ‒ золотая головушка.
фр. On doit être sage quand on a la barbe au menton (Становишься мудрым, когда появляется борода). Qui a âge doit être sage (Кто в возрасте, [тот] должен быть умным).
англ. An old ox makes a straight furrow (Старый вол делает ровную борозду). Older and wiser (Старше и мудрее).
нем. Dank Erfahrung wird man klüger (Благодаря опыту становишься умнее).
 Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)