То́я ’рагулькі палявыя, Delphinum consolida L.’ (ТС, ПСл), ’званочак, Campanula persicifolia L.’ (лельч., Бейл.), ’сон, дрымотна, Pulsatilla pratensis Mill.’ (там жа), ’падтыннік, Chelidonium majus L.’ (там жа), то́я садо́ва ’рагулькі высокія, Delphium elatum’ (лельч., Нар. лекс.). Укр. то́я, то́ядь ’боцікі, Aconitum napellus L.’, тоя польо́ва ’крывяна-чырвоная герань, Geranium sanguineum L.’, ту́я, нето́я, чорното́я ’тс’, то́я лісна́ ’лазаніца звычайная, Lysimachia vulgaris L.’, польск. дыял. toja ’боцікі’, tojad ’тс’, tojeść ’лазаніца, Lysimachia nummularia L.’, ст.-польск. toje, matki boże toje, tojeść, matki boże(j) tojeść, matki boży tojeść ’лазаніца звычайная, Lysimachia vulgaris L.’. Арэальнае ўтварэнне з не да канца высветленай этымалогіяй (Пастусяк, Pogranicze, 320–322). Брукнер (572) у якасці зыходнай формы для польскай мовы лічыць tojeść, tojest, to je (літаральна ’гэта ёсць’) як табуізаваную назву для атрутных і проціатрутных раслін. Дзендзяліўскі (SFPS, 12, 195) тлумачыць украінскую форму з суф. ‑ядь як вытворную ад то́я, якая азначала спачатку ’зараснік тоі’, а то́я ён выводзіць як адваротнае ўтварэнне ад нето́я, табуізаванай назвы з семантыкай ’гэта не ёсць расліна, што мае звышнатуральную моц’, параўн. таксама ЕСУМ, 5, 612. Будзішэўска (JP, 1974, 4, 174) мяркуе пра нямецкае паходжанне назвы ад das ist ’гэта ёсць’, магчыма, нейкім чынам пераробленае з ням. Dost ’мацердушка, Origanum L.’, што няпэўна.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Áber

n -s, -

es ist ein ~ dabéi, die Sáche hat ihr ~ — у гэ́тай спра́вы ёсць адно́ «але́»

kein ~ — ніцкіх «але́»!

das Wenn und (das) ~ — улі́к усі́х акалі́чнасцей

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

Grénze

f -, -n

1) грані́ца, мяжа́, рубе́ж

die ~ überschréiten* — перайсці́ грані́цу [мяжу́]

die ~ verlétzen — пару́шыць грані́цу [мяжу́]

2) грані́ца, край, мяжа́, рубе́ж

álles hat séine ~n — усяму́ ёсць кане́ц

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

Бе́раг (агляд значэнняў слова гл. ў Яшкіна). Рус. бе́рег, укр. бе́ріг, польск. brzeg, чэш. břeh, ст.-слав. брѣгь, балг. бряг, серб.-харв. бре̑г і г. д. Прасл. bergъ ’бераг; узгорак, гара’. Гэта слова звязана з ст.-в.-ням. berg ’гара’, авест. barəzah‑ ’гара, вышыня’, ст.-інд. br̥hant‑ ’высокі’, авест. bərəzant ’высокі’, ірл. brí ’гара’ і г. д. Паколькі некаторыя і.-е. мовы сведчаць пра ‑g̑h‑ у гэтым слове (гэта дало б слав. *berzъ), то ёсць версія пра запазычанне слав. слова з герм. моў, але ёсць аргументы і супраць. Гл. Мейе, RS, 2, 69; Траўтман, 30; Ягіч, AfslPh, 30, 457; Бернекер, 49; Машынскі, Pierw., 157; Брукнер, 44; Слаўскі, 1, 46; Фасмер, 1, 153. Параўн. яшчэ бе́раг, ’каляровая палоска на краі хусткі’ (Сцяц. Нар.), ’край пасудзіны, тканіны’ (БРС, Сцяшк. МГ), ’узлесак’ (Жд.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

пажада́нне н

1. Wunsch m -es, Wünsche;

маё са́мае вялі́кае пажада́нне mein séhnlichster Wunsch;

па яго пажада́нню nach séinem Wunsch;

у мяне́ ёсць пажада́нне ich habe éinen Wunsch; Glückwunsch m (віншаванне);

до́брае пажада́нне Ségenswunsch m;

2. (патрабаванне) Verlángen n -s (чаго-н nach D)

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

рэ́чка

1. Невялікая рака, рачулка (БРС). Тое ж ряччэнка, ряччонка (Слаўг.).

2. Мясцовасць, дзе ёсць нізіны і азёры (Стол.).

□ ур. Хамі́шына Рэ́чка каля в. Кароцічы Стол., ур. Апана́сава Рэчка і Глыбокая Рэчка каля в. Яскавічы Сал.

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

памі́ж, прыназ.

1. з Р або Т. Ужыв. для ўказання становішча прадмета або праяўлення дзеяння ў перамежку, пасярэдзіне чаго-н.

П. акном і сталом.

П. хмар.

П. двух агнёў (перан.). П. дзесяццю і дванаццаццю гадзінамі.

2. з Т або Р. Ужыв. для ўказання на групу прадметаў або асоб, у асяроддзі якіх наглядаюцца ўзаемасувязі, узаемаадносіны, узаемадзеянне.

П. намі ёсць дамоўленасць.

П. старымі сябрамі або п. старых сяброў стаў назірацца разлад.

П. намі (па сакрэце).

3. з Т. Служыць для ўказання на супастаўленне якіх-н. прадметаў, асоб, з’яў.

Розніца п. прыказкай і прымаўкай.

4. з Т. Служыць для абазначэння якой-н. групы прадметаў ці асоб, у межах якой адбываецца размеркаванне, падзел чаго-н.

Размеркаваць працу п. супрацоўнікамі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

змы́цца, змыюся, змыешся, змыецца; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Ад мыцця сысці, знікнуць (звычайна пра тое, што забруджвае, робіць нячыстым). Смала змылася. Фарбы змыліся. Плямы змыліся.

2. перан. Разм. Знікнуць, пайсці адкуль‑н. (хутка, непрыкметна). — Немцы ў Зарэччы ёсць? — ціха спытаў Валодзя ў старога. — Днём былі. .. Нанач змыліся. Новікаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

атрыбу́т, ‑а, М ‑буце, м.

1. Неабходная, істотная, неад’емная ўласцівасць прадмета або з’явы, у адрозненне ад выпадковых, мінучых. Рух ёсць атрыбут матэрыі.

2. Пастаянная прыналежнасць, характэрная прыкмета. У кутку над тумбачкай прыцягвалі ўвагу размешчаныя ў строгім парадку сцяг, барабан і горн — слаўныя піянерскія атрыбуты. Краўчанка.

3. Тое, што і азначэнне (у 2 знач.).

[Ад лац. attributum.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

аза́дак, ‑дка, м.

Задняя частка тулава жывёлы. Конь падкінуў азадкам, скочыў і пабег спорным трухам, не спыняючыся, па цвёрдай дарозе. Мурашка. Руды наш стаў дабёр і гладак, Аж чуць цягае ўжо азадак, Не верыцца, што ёсць і косці, І закруціўся зграбна хвосцік. Крапіва. // Задняя частка тушы. // Разм. Частка цела чалавека ніжэй спіны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)