Gedánke
m -ns, -n (an A) ду́мка (пра каго-н., пра што-н.), ідэ́я
sich (D) ~n máchen (über A) — непако́іцца, турбава́цца (пра каго-н., пра што-н.)
in ~n — мы́сленна, у ду́мках
der ~ fiel ihm ein, der ~ kam ihm, er kam auf den ~n — яму́ прыйшла́ ў галаву́ ду́мка
j-n auf den ~n bríngen* — наве́сці каго́-н. на ду́мку
sich (D) trübe ~n máchen — упада́ць у су́мныя ду́мкі
auf ándere ~n kómmen* — ду́маць аб і́ншым
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
праляце́ць сов.
1. в разн. знач. пролете́ть; (о птице — ещё) пропорхну́ть;
п. у паве́тры — пролете́ть в во́здухе;
зіма́ ~це́ла — зима́ пролете́ла;
мала́нкай ~це́ла ду́мка — мо́лнией пролете́ла мысль;
2. пролете́ть, промча́ться; пронести́сь;
~це́ў кур’е́рскі по́езд — пролете́л курье́рский по́езд;
гады́ ~це́лі — года́ пролете́ли (промча́лись, пронесли́сь);
◊ чува́ць, як му́ха ~ці́ць — слы́шно, как му́ха пролети́т
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Кло́пат 1 ’неспакойная думка пра што-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Сержп. Грам., Гарэц., Сцяшк., КЭС, лаг., Ян.). Гл. клапаціцца. Насуперак Кюнэ (Poln. 64) не з’яўляецца пранікненнем з польск. kłopot.
Кло́пат 2 ’квактанне’ (Сл. паўн.-зах., Яруш.). Утварэнне на ‑otъ ад гукапераймальнага дзеяслова. Гл. клопалка.
Клопат 3 ’у жорнах дошчачка ад жалабка, якая прыціскаецца да чатырохграннай часткі корбы і пры вярчэнні механічна рэгулюе перадачу зерня на камень’ (Нар. словатв., Выг., Кліх, Дразд.). Укр. клопіт ’тс’, польск. kłopot ’тс’. Да прасл. klopotъ ’стук, шум’, але ў значэнні ’частка жорнаў’ толькі польскае, беларускае і ўкраінскае. Паколькі рускія дыялекты (апрача заходніх) практычна не ведаюць гэтага слова, можна меркаваць аб тым, што яно ўзнікла як тэхнічны тэрмін на польскай моўнай глебе і адтуль распаўсюдзілася на беларускі і ўкраінскі арэалы (Смулкова, Бел.-польск. ізал., 117).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
idea
[aɪˈdi:ə]
n.
1) ду́мка, ідэ́я f., разуме́ньне, уяўле́ньне n.
to have an idea — мець уяўле́ньне
2) пагля́д -у m., перакана́ньне n., ве́ра f.
old-fashioned ideas — старамо́дныя пагля́ды
3) уяўле́ньне n., фанта́зія f.
What’s the big idea? — Што за глу́пства вы заду́малі?
4) плян дзе́яньня, наме́р -у m., заду́ма f.
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
заблужде́ние ср.
1. памы́лка, -кі ж.; (ложное мнение) памылко́вая ду́мка, памылко́вы по́гляд;
вводи́ть в заблужде́ние уво́дзіць у зман;
впасть в заблужде́ние памылі́цца;
быть, находи́ться в заблужде́нии относи́тельно чего́-л. памыля́цца адно́сна чаго́-не́будзь;
вы́вести кого́-л. из заблужде́ния растлума́чыць (паказа́ць) каму́-не́будзь яго́ памы́лку;
2. (порок) уст. аблу́да, -ды ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
нарадзі́цца
1. gebóren wérden [sein]; zur Welt kómmen*; das Licht der Welt erblícken;
2. (узнікнуць) entstéhen* vi (s), áufkommen* vi (s); erstéhen* vi (s) (пра надзею і г. д.,);
у мяне́ нарадзі́лася ду́мка mir kam éine Idée, ich hatte éinen Éinfall;
◊ нарадзі́цца ў чапцу́ ≅ únter éinem glücklichen Stern gebóren sein; ein Glückskind [Glückspilz] sein;
які́ нарадзі́ўся, такі́ й задаві́ўся ≅ der Wolf stirbt in séiner Haut
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
во́льны, -ая, -ае.
1. Свабодны, незалежны.
Вольныя людзі.
Вольная праца.
2. Свабодны, нічым не абмежаваны.
Вольнае жыццё.
В. вецер.
Вольнаму воля (пра чалавека, які можа паступаць па сваім меркаванні).
3. Нікім, нічым не заняты.
Вольнае месца ў вагоне.
Вольная пасада (вакантная). Вольная хвіліна.
4. Не абмежаваны якімі-н. перашкодамі, прадметамі, бязмежны; які знаходзіцца на свабодзе.
В. акіян.
В. ход.
5. Не абмежаваны якімі-н. правіламі, законам.
В. продаж сельскагаспадарчых прадуктаў.
6. Нястрыманы, які выходзіць за межы прынятых норм.
Вольнае абыходжанне.
7. Свабодалюбны.
Вольная думка, натура.
8. Не заціснуты, не замацаваны ў чым-н.
В. канец вяроўкі.
○
Вольныя рухі або практыкаванні — гімнастычныя практыкаванні без прылад.
Вольны верш — від рыфмаванага сілаба-танічнага верша, у якім у адвольнай паслядоўнасці спалучаюцца радкі з рознай колькасцю стоп.
Вольны горад — самастойны горад-дзяржава ў Сярэднія вякі.
Вольны пераклад — не літаральны пераклад.
Вольны стыль — у спартыўных спаборніцтвах: стыль плавання, які выбірае сам плывец.
Па вольным найме — аб службе неваенных у ваеннай установе.
|| наз. во́льнасць, -і, ж. (да 2, 5 і 7 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
напатка́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
1. Ідучы або едучы, сустрэць каго‑н. Па дарозе.. [Лук’янскі] напаткаў чатырох польскіх коннікаў, але яны не зачапілі гэтага мужыка. Чорны. // Выпадкова сустрэць каго‑, што‑н., натрапіць на каго‑, што‑н. Я напаткаў мясціну, дзе было шмат лісічак, нагнуўся і збіраю іх. Ляўданскі. За агародамі.. [Чыжык] напаткаў знаёмы ручай, упаў і пачаў піць. Лупсякоў.
2. перан. Здарыцца, спасцігнуць (пра бяду, няшчасце і пад.). [Мікола і Таня] ніколі не гаварылі пра тое, што можа [іх] напаткаць у баі. Новікаў. Перад канцом вайны.. [Сцепаніду Андрэеўну] напаткала непапраўнае гора — прыйшла чорная вестка аб смерці сына. Шахавец. // З’явіцца, узнікнуць. І тут у першы раз Міхала Вось гэта думка напаткала: Купіць зямлю, прыдбаць свой кут, Каб з панскіх выпутацца пут. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пажа́р, ‑у, м.
Агонь, які ахоплівае і знішчае ўсё, што можа гарэць, а таксама сам працэс гарэння. Лясны пажар. □ — Пажар! — мільганула страшная думка, і Анісся кінулася бегчы па вуліцы, туды.., дзе ў злавесных дымных віхрах прабіваліся першыя языкі бледнага, жаўтаватага полымя. Лынькоў. Пажар яшчэ не.. паспеў разбушавацца. Ён пайшоў ад цяпельца, што распалілі пастушкі, і, разрастаючыся чорнай плямай, нішчыў сухую траву, галлё, маладыя дрэўцы. Шчарбатаў. / у перан. ужыв. Залаты пажар сонца залівае верхавіны лесу. Колас. // перан. Аб падзеях вялікага грамадскага значэння, якія хутка і бурна развівацца. Пажар вайны. Пажар паўстання. // перан. Аб моцных чалавечых пачуццях. Гарыць душа, гарыць уся, Не патушыць душы пажар. Пушча.
•••
Не на пажар — няма куды спяшацца.
Як на пажар — вельмі хутка (бегчы, імчацца і пад.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыміры́ць, ‑міру, ‑мірыш, ‑мірыць; зак., каго-што з кім-чым.
1. Пакласці канец сварцы, варожасці паміж кім‑н. Смерць можа часова прымірыць нават самых заўзятых ворагаў... Ваданосаў. Мачыха сядзела, гаманіла з Глушачыхай, з Глушаком, чапляла часам маўклівага, ваўкаватага Яўхіма — усё намагалася палагодніць, прымірыць усіх з Ганнаю. Мележ. // перан. Згладзіць супярэчнасці паміж чым‑н.; узгадніць што‑н. з чым‑н. Прымірыць навуку і рэлігію багасловы неаднойчы спрабавалі. «Полымя». Мне хацелася, даўно хацелася прымірыць горад і вёску ў сваёй душы, і гэта была самая патаемная і самая душэўная думка. М. Стральцоў.
2. Прымусіць памяркоўна аднесціся да каго‑, чаго‑н. Мы асабліва не заўважаем бегу часу і ўсё хочам прымірыць нас ранейшых з намі цяперашнімі. Сіпакоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)