небе́сный
1. нябе́сны; (о цвете — ещё) нябе́сна-блакі́тны, блакі́тны;
небе́сная во́ля (власть, си́ла и т. п.) рел. нябе́сная во́ля (ула́да, сі́ла і да таго́ падо́бнае), во́ля (ула́да, сі́ла і да таго́ падо́бнае) Бо́жая;
небе́сная канцеля́рия уст. нябе́сная канцыля́рыя;
Цари́ца Небе́сная Цары́ца Нябе́сная;
небе́сные тела́ нябе́сныя це́лы;
небе́сный свод, см. небосво́д;
2. (восхитительный) чаро́ўны, цудо́ўны;
◊
небе́сный гром, небе́сные гро́мы, небе́сный гнев (бич) рел. гнеў Бо́жы, кара Бо́жая, нябе́сная ка́ра;
Ца́рство (Ца́рствие) небе́сное уст. Ца́рства Нябе́снае;
Влады́ка (Оте́ц) небе́сный рел., высок. Улады́ка Нябе́сны;
ма́нна небе́сная ма́нна нябе́сная;
как пти́ца небе́сная як пту́шка нябе́сная.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Сулі́ць ’прапаноўваць, даваць, абяцаць’ (Нас., Гарэц., Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Сержп., Тур., ЛА, 3, Сл. ПЗБ, Шатал., ТС; бых., ЖНС; мсцісл., З нар. сл.; чавус., Нар. сл.), ’жадаць’ (Ян.), сюлі́ць ’прапаноўваць, даваць’ (астрав., паст., Сл. ПЗБ). Параўн. укр. сули́ти, рус. сули́тъ, польск. дыял. sulić ’тс’. Відавочна, звязана са стараж.-рус. сулѣи ’лепшы’, ц.-слав. соулии, ст.-слав. соулѣи ’тс’, супастаўляльнымі з літ. šulnas ’выключны, цудоўны’, ст.-інд. śurah ’моцны, смелы’, грэч. χῦρος ’сіла, моц’ (Фасмер, 3, 801; ЕСУМ, 5, 472). Форма з пачатковым сю‑ (śu‑), відаць, пад уплывам літ. siū́liti ’прапаноўваць’, якое, у сваю чаргу, лічыцца запазычаннем з беларускай, гл. Смачынскі, 552. Гл. таксама пасуліць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
volume
[ˈvɑ:ljəm]
n.
1) кні́га (сэры́йнага вы́даньня), том -у m.
2) аб’ём -у m., абыймо́ n.
3) вялі́кая ко́лькасьць, ма́са f.
Volumes of smoke poured from the chimneys — Клубы́ ды́му валі́лі з каміно́ў
4) Mus. паўната́, сі́ла гу́ку
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
обра́тный адваро́тны; зваро́тны;
обра́тный путь даро́га наза́д, зваро́тная даро́га;
обра́тная сторона́ адваро́тны бо́к;
обра́тный смысл адваро́тны сэнс;
обра́тный биле́т ж.-д. зваро́тны біле́т, біле́т для прае́зду туды́ і наза́д;
обра́тная пропо́рция, обра́тная величина́ мат. адваро́тная прапо́рцыя, адваро́тная велічыня́;
◊
обра́тная си́ла закона юр. зваро́тная сі́ла зако́на.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
забо́йны I (для шахты, рудника) забо́йный;
з. механі́зм — забо́йный механи́зм;
~нае мацава́нне — забо́йное крепле́ние
забо́йны II
1. (о скоте) убо́йный, забо́йный;
~ная жывёла — убо́йный (забо́йный) скот;
з. пункт мясакамбіна́та — забо́йный (убо́йный) пункт мясокомбина́та;
2. воен. убо́йный;
~ная сі́ла аско́лка — убо́йная си́ла оско́лка;
○ ~ная вага́ — спец. убо́йный вес
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ззя́нне, ‑я, н.
1. Роўнае, звычайна яркае святло, якое выпраменьваецца або адлюстроўваецца чым‑н.; бляск, свячэнне. Сонечнае ззянне. Ззянне месяца. □ Абліта ззяннем зорак росная паляна. Бядуля. Здавалася, ад залатога ззяння лістоў кладзецца святло на парканы, зямлю, будынкі. Даніленка. // Арэол, светлы круг вакол чаго‑н. Ад плавільнай печы плыў самавіты, увянчаны ззяннем, разлівачны коўш. Карпаў. // перан.; чаго. Веліч, слава, сіла. У ззянні перамогі нашай Ён [Каліны] уваходзіць з намі ў ранне камунізма. Зарыцкі.
2. перан. Радасна-ўзбуджаны, шчаслівы выраз (вачэй, твару). Веры н[я]цяжка заўважыць на Ігнатавым твары ўрачыстае ззянне. Мікуліч.
•••
Паўночнае (палярнае) ззянне — свячэнне верхніх слаёў атмасферы, якое назіраецца за палярным кругам.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
балява́ць, ‑люю, ‑люеш, ‑люе; незак.
1. Спраўляць баль; удзельнічаць у балі. Пан, аддаўшы загад аканому, ехаў з паняю баляваць у бліжэйшы маёнтак. Чарот. // Разм. Сабраўшыся кампаніяй, выпіваць, весяліцца. Карчма стаяла пры вялікай дарозе. У базарныя дні тут да раніцы балявалі мужыкі з далёкіх вёсак. Асіпенка.
2. Разм. Весці разгульнае жыццё ў папойках. Гаспадары маёнтка тыднямі балявалі ў Варшаве і Брэсце, не думаючы ні пра бядоту тутэйшых сялян, ні пра сваіх парабкаў. «Полымя».
3. перан. Пагард. Чыніць нястрымны разгул, спраўляць перамогу над кім‑н. (пра сілы вайны, рэакцыі). / у перан. ужыв. І здаецца тады, што кружыць, гуляе, балюе на балоце нячыстая сіла. Новікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абяздо́лены, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад абяздоліць.
2. у знач. прым. Няшчасны, прыгнечаны; пазбаўлены самага неабходнага. Расказваючы гісторыю аднаго з курганоў, Янка Купала малюе вобраз музыкі-гусляра, абаронцы інтарэсаў прыгнечаных і абяздоленых людзей. Шкраба. [Пятрусь:] — Я расказаў табе вельмі не многа з таго, што займала мае думы. Самыя звычайныя рэчы: што ёсць раскоша і беднасць, сіла і бяспраўнасць і што ў той спрадвечная барацьбе класаў ёсць адна найвышэйшая мара: здабыць шчасце для абяздоленага чалавека. Скрыган. / у знач. наз. абяздо́лены, ‑ага, м.; абяздо́леная, ‑ай, ж. Усе сустрэчныя, думалася, пазіраюць на яе [Жарынку], як на няшчасную, абяздоленую. Хадкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спружы́на, ‑ы, ж.
1. Пругкая металічная палоска, спіраль і пад., якая, з’яўляючыся дэталлю механізма, процідзейнічае ціску. Баявая спружына. □ Верх у той шапцы трымала з сярэдзіны сталёвая спружына, і ён быў увесь напяты, роўненькі і круглы. Краўчанка. Адзін [крот] залез галавой у пастку, спружына пераціснула яму шыю. Жычка.
2. перан.; чаго або якая. Рухаючая сіла чаго‑н. Сапраўды, выяўленне спружын грамадскіх паводзін чалавека — велізарная каштоўнасць мастацтва. Перкін. Пісьменнік .. хоча сам стаць у .. становішча [героя], зразумець унутраных спружыны яго паводзін. Кучар.
•••
Як на спружынах — вельмі хутка, энергічна. Дзед, як па спружынах, падхапіўся (адкуль той і спрыт узяўся!) і пекануў у каршуна. Даніленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ветравы́ (прым.) ’які мае адносіны да ветру’; ’прызначаны для аховы ад ветру’; ’такі, у якім вецер з’яўляецца рухаючай сілай’ (КТС, БРС). Укр. ві́трів ’які належыць да ветру’, вітровий ’які мае адносіны да ветру’, рус. смал. ветровой ’ветравы дух, які суправаджаецца ветрам’, ве́тровый, ветро́вый ’схільны да ўздзеяння ветру’, пск. ветрово́й ’ветраны (млын)’, рус. ветрово́й, ветро́вый (парень) ’легкадумны’, польск. wiatrowy ’звязаны з ветрам’; ’выкліканы ветрам’; ’такі, у якім рухаючая сіла — вецер’, н.-луж. wětšowy, wětšowaty, в.-луж. wětrowy ’ветравы, ветраны’, чэш. vštrový, славац. vetrový ’звязаны з ветрам’. Паўночнаславянскае ўтварэнне ад větr‑ і суф. ‑ovъ. У паўднёваславянскіх мовах (як і ў н.-луж.) да гэтага суфікса дадаюцца іншыя: славен. vẹtrǫ́ven, vetrovít, серб.-харв. ветро̀вит, ве̏трован, макед. ветровит, балг. ветровен, ветровит.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)