1. Прыняць якое‑н. рашэнне абдумаўшы, знайшоўшы ў сябе сілы, смеласць на гэта; асмеліцца, адважыцца. Устаць і пайсці, што ён ужо колькі разоў памыкаўся зрабіць, Лабановіч не рашыўся, не хочучы пакрыўдзіць гаспадара і гасцей.Колас.Старанна абтрасла [Хіма] снег ад лапцей, падумала. Рашылася пайсці. Прайшла адзін пакой, другі. За сталамі людзі сядзяць, пішуць.Каваль.
2. Атрымаць тое або іншае рашэнне. Задача рашылася. Ураўненне рашылася.
3.Разм.Страціць што‑н. [Бабка:] — Мы ўсяго, усяго рашыліся, толькі што на сабе засталося, ды так сюды і ўвайшлі.Няхай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шкада́,
1.безас.узнач.вык., каго-чаго або зінф. Пра пачуццё жалю, спагады і пад. да каго‑, чаго‑н. Ай, танцоры! Ай, музыкі! Пашкадуйце чаравікаў, Пашкадуйце свае ногі, Калі не шкада падлогі!Танк.Шуру шкада падсякаць гонкія, прыгожыя бярозкі.Навуменка.
2.безас.узнач.вык., чаго або зінф. Пра нежаданне аддаць, страціць і пад. што‑н. [Іліко:] — Сімон казаў, што яму нічога не шкада для мяне. Так ён мяне любіць.Самуйлёнак.Кроў не вада, разліць шкада.Прымаўка.
3.узнач.пабочн. На жаль. Прыехаць, шкада, часу няма.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зрянареч., разг. дарэ́мна, дарма́, ма́рна;
◊
почём зряпрост. ні на што не зважа́ючы;
руга́ть почём зря ла́яць, ні на што не зважа́ючы;
заче́м зря говори́ть наво́шта дарэ́мна гавары́ць;
зря потеря́ть вре́мя дарэ́мна (ма́рна) стра́ціць час, змарнава́ць час;
ну, э́то уж зря! ну, гэ́та дарэ́мна!
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
спастьсов., в разн. знач. спа́сці;
колесо́ спа́ло с оси́ ко́ла спа́ла з во́сі;
к ве́черу жара́ спа́ла пад ве́чар гарачыня́ спа́ла;
◊
спасть с го́лосастра́ціць го́лас;
спасть с те́ла схудне́ць;
спасть с лица́ зблажэ́ць;
сло́вно пелена́ с глаз спа́ла ні́бы засло́на з вачэ́й спа́ла.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
усхадзі́цца
1. (прабуру, мораі г. д.) (lánge, stark) bráusen vi [tóben vi]; áufkommen*vi (s) (правецер);
усхадзі́лася бу́ра ein Sturm erhób sich;
2. (страціць кантроль над сабою) áußer Rand und Band geráten*; bis zum Äußersten géhen*;
3. (дурэць, сваволіць) sehr áusgelassen [úngezogen, mútwillig] sein;
дзе́ці ўсхадзі́ліся die Kínder sind sehr áusgelassen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
крыло́, -а́, мн. кры́лы і (з ліч. 2, 3, 4) крылы́, крыл і кры́лаў, н.
1. Орган лятання ў птушак, насякомых, а таксама некаторых млекакормячых.
К. качкі.
К. кажана.
2. Плоская паверхня самалёта, якая падтрымлівае яго ў паветры.
3. Лопасць ветранога млына або параходнага вінта.
4. Покрыўка над колам аўтамабіля, веласіпеда і пад. для засцярогі ад пырскаў вады і гразі.
5. Бакавы корпус або бакавая частка пабудовы.
Левае к. бальніцы.
6. Левая або правая частка строю, баявога парадку войска; фланг.
7. Крайняя (левая або правая) групоўка якой-н. арганізацыі.
◊
Апусціць крылы — страціць энергію, бадзёрасць.
Пад крылом — пад чыёй-н. апекай (жыць, знаходзіцца і пад.).
Падрэзаць крылы — перашкодзіць каму-н. шырока разгарнуць сваю дзейнасць.
|| памянш.кры́льца, -а, мн. -ы, -аў, н. (да 1 знач.).
|| прым.кры́лавы, -ая, -ае (да 1—4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Абмішу́ліць, абмішульваць ’ашукаць, падмануць’ (Бяльк.), абмішуліцца ’прыкра памыліцца’ (Юрч. Сін.). Рус.мишуля ’дурань’ звязваецца з уласным імем Міхаіл. Фасмер (2, 631) аспрэчвае версію Ільінскага (ИОРЯС, 20, 3, 76) аб сувязі мишуля з рус.обмихнуться, якое, аднак, у сваю чаргу не мае яснай этымалогіі. Калі бел.абмішуліць утворана як абдзяжуліць, тады яно ўзыходзіць да аб‑міх кантамінацыйнай формы ад бел.абмах ’памылка’ і бел.абвіхнуцца ’памыліцца’ (гл.). Іншая версія можа быць звязана з літ.mišulỹs ’блытаніна думак’ да mìsti ’заблытацца, аканфузіцца’, ’страціць розум’. Тады абмішуліць балтыйскага паходжання. Як аб гэтым сведчыць фанетыка, запазычанне магло адбыцца толькі пасля падзення рэдукаваных. Гэта версія таксама не надзейная, бо застаецца неўдакладненай непасрэдная крыніца запазычання. Трэцяе рашэнне: рускі дублет обмишулить/обмишурить гаворыць аб л/р дублетнасці ў гэтых формах. Тады абмішурыцца, магчыма, да рус. (зах.) мишурис, польск.miszures ’слуга на пастаялым двары’ (< ідыш meszores ’слуга’). Нарэшце, параўн. абмішуліцца ’памыліцца’ і абмішэніцца ’не папасці ў цэль’ (Бяльк., Дабр., Этн.). Апошняе магло кантамінавацца з абакуліць ’ашукаць’. Магчымасць усіх гэтых версій стварае вялікія цяжкасці на шляху вырашэння пытання. Хутчэй за ўсё ў дадзеным выпадку мелі месца надзвычай складаныя кантамінацыйныя працэсы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
асты́ць, астыну, астынеш, астыне; зак.
1. Стаць халодным, прастыць. Чай астыў. Абед астыў. □ Куй жалеза, пакуль не астыла яно!Купала.Пятрусь падкідаў вуг[о]лле ў топку, каб паравоз не астыў часам.Лынькоў.Хата за ноч добра такі астыла. Значыць, памацнеў мароз.Пестрак.// Аддаўшы цяпло, прыйсці ў нармальны стан (пра цела). Як конь астыў, [фурманшчык] звадзіў яго пад студню напаіць і ўсыпаў яму аўса.Чорны.Відаць, іх [двух маладых хлопцаў] вось толькі што выклікалі з вечарынкі, яны яшчэ не астылі ад полькі.Лужанін.
2.перан. Стаць спакайнейшым, страціць жвавасць. [Крушынскі:] — Я ўжо астыў. Мне сёлета стукнула сорак год.Бядуля.// Супакоіцца, апамятацца пасля гневу, злосці і пад. Валя ўмомант астыла, і ў словах яе не было ні злосці, ні знявагі да мачыхі.Васілевіч.//Страціць да каго‑, чаго‑н. цікавасць, перастаць цікавіцца кім‑, чым‑н. У Леаніда ўзнікла раўнівае падазрэнне — а можа, яна [Аля] ўжо астыла да яго, можа, гэта спатканне ўжо не ў радасць?Мележ.[Мацвей:] — Я загаруся: вот, здаецца б, усе зрабіў — а назаўтра вазьму і астыну.Лобан.Перамяніўся і.. [Баран] сам. Стаў крыклівы дома, менш бавіўся з дзецьмі, астыў да жонкі.Дамашэвіч.// Аслабець, знікнуць (пра пачуцці). Каб не даць астыць пачуццю .. салідарнасці, ён голасна крыкнуў: — Вольга! Жонка, стань перада мной, як ліст перад травой: ідзі сустракаць маіх прыяцеляў!Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
zapał, ~u
м. энтузіязм; захапленне; пад’ём; запал;
mówić z ~em — гаварыць з запалам;
stracić zapał do czego — страціць інтарэс да чаго; расчаравацца ў чым;
nie starczyło ~u — пораху не хапіла
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
cnota
cnot|a
ж.
1. дабрачыннасць; дабрадзейнасць;
~y rycerskie — рыцарская доблесць;
2. маральная чысціня; цнота;
jest wzorem ~y — яна (ён) мае маральны аўтарытэт;
3. цнатлівасць; чысціня;
stracić ~ę — страціць цнатлівасць
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)