1. Чалавек або жывёліна незвычайна вялікага росту; волат, велікан. Слон-гігант. Кіт-гігант. □ Гаспадар адказаў на прывітанне, і, калі выйшаў на сцежку, аказалася, што гэта вельмі высокага росту чалавек. .. Гігант, мякка ступаючы па пяску, падышоў да дзяцей.Самуйлёнак.//перан. Пра што‑н. незвычайна вялікіх памераў. Завод-гігант. □ І вось найшла навальніца, наваліліся дрэвы, усю зямлю ўслалі векавыя гіганты.Лынькоў.Гараць агні гігантаў індустрыі, Шуміць калоссем плённая зямля.Звонак.
2.перан.; звычайначаго. Талент, вялікі дзеяч у якой‑н. галіне. Гігант навукі. Гігант сусветнай літаратуры.
[Ад грэч. gigantos — волат, велікан.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шака́л, ‑а, м.
1. Драпежная млекакормячая жывёліна сямейства сабачых, якая харчуецца пераважна мярцвячынай. Сцежкай снягоў тых і дзікіх узлессяў Тур ці шакал Толькі могуць праскочыць.Хведаровіч.Недзе недалёка ў гарах завылі шакалы, вылі тонка і працяжна, нібы плакала малое дзіця...Каваль.
2.перан.Разм. Пра прагнага, драпежнага чалавека. Я чую стогн Афрыкі Каланіяльнай. І гром навальніцы Над Нігерам дальнім; Крык неграў лінчованых За акіянам, Быццё ў эфіры Шакалаў паганых.Танк.Няхай ведаюць гітлераўскія шакалы, што ніякія катаванні і тэрор не зломяць узнятай народнай хвалі супроць нямецкага фашызму.Казлоў.
[Перс.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вы́паратак (БРС). Рус.дыял.вы́пороток ’неданосак’, таксама лаянка ў адносінах маленькіх, але дзёрзкіх дзяцей, укр.ви́пориток ’неданосак, мёртванароджаная жывёліна’, польск.wyprótek, wyporek ’тс’, чэш.spratek ’цялё-неданосак’. Ц.-слав.испрътъкъ ’infans exsectus’ (Міклашыч, Lex. paleosl., 267). Фасмер (1, 369) і інш. (Мацэнаўэр, LF, 13, 19 і наст.; Міклашыч, 258) лічаць расшырэннем дзеепрыметніка на ‑to‑ ад пароць, як, напрыклад, рус.взятка. Аднак паколькі існуе форма рус.за́порток ’тухлае яйцо’, то параўноўваюць і са ст.-інд.pr̥thukaḥ ’дзіця, хлопец’, асец.firtʼon ’жывёла’, грэч.πόρτις, πόρταξ, πόρις ’цялё, цялушка’, ст.-в.-ням.farro, far ’бык’, літ.periù ’выседжваю (птушанят)’ (Праабражэнскі, 2, 110; Клюге, 147). Махэк₂ (571) таксама ўказвае на другасны характар збліжэння слав. слоў з porjǫ, porti.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пярэ́зімак, перазі́мак, лун.пэрэзі́мок, мазыр.перэ́зімок, хоцім.пірязі́мык, лаг.піразі́мак; лід., чэрв., ашм., зэльв.пярэ́зімак, шчуч., беласт., шальч., ашм.пярэ́зімка; гродз., мін., віц.перазі́мка, перазімо́вак, перазі́мачак, мсцісл.пірязі́мывік ’маладая жывёла (цялё, жарабя і інш.), якая перазімавала сваю першую зіму’ (Шатал., Бяльк., З нар. сл., КЭС, Сл. ПЗБ; ЛА, 1; Юрч. СНЛ). Укр.зах.пере́зімча ’тс’, рус.прыбалт.перези́мка ’цялушка, якая перазімавала адну зіму’; цвяр., пск., новасіб.перези́мок ’перазімак’, польск. паляўнічае przezimek ’гадавалая жывёліна’, przezim(a) ’перазімаваць, зімовая пара, зімовая лежня’, ’зімовыя кватэры’. Прасл.*per‑zimovati, укр.перези́мувати, рус.перезимова́ть, польск.prezimować, н.-луж.(pśe)zymowaś, в.-луж.přezymować, чэш.přezimovati, славац.prezimovať, славен.prezimováti, серб.-харв.прези́мити, макед.презими, презимува, балг.презиму́вам. Да пера- і зімаваць < зіма́ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
shy
[ʃaɪ]1.
adj.
1) нясьме́лы, сарамя́жлівы, сарамлі́вы
2) баязьлі́вы, палахлі́вы, пужлі́вы
A deer is a shy animal — Казу́ля — пужлі́вая жывёліна
3) асьцяро́жны, недаве́рлівы
4) сьці́плы, яко́га ледзь хапа́е
We are shy on butter — У нас не стае́ ма́сла
2.
v.i.
1) пужа́цца, адско́кваць
2) уніка́ць
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
зо́рка, -і, ДМ -рцы, мн. -і, -рак, ж.
1. Нябеснае цела, якое можна бачыць простым вокам у форме ззяючай кропкі на начным небе.
Палярная з.
З. першай велічыні (таксама перан.: пра выдатнага дзеяча мастацтва, навукі). Узыходзячая з. (таксама перан. пра чалавека: новая славутасць). Зорак з неба не хапае (перан.: пра звычайнага, нічым не прыметнага чалавека). Верыць у сваю зорку (перан.: у свой лёс).
2.перан. Пра дзеяча мастацтва, навукі, спартсмена.
3. Фігура, а таксама прадмет з трохвугольнымі выступамі па акружнасці.
Пяціканцовая з.
Марская з. (жывёліна).
|| прым.зо́рны, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.).
Зорная карта.
Зорная ноч (з добра бачнымі зоркамі).
◊
Зорная часінадля каго — момант найвышэйшага ўздыму, напружання і выпрабавання сіл, вялікі поспех, трыумф.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
stray
[streɪ]1.
v.i.
1) блудзі́ць; блука́ць, туля́цца, бадзя́цца; адбіва́цца (ад ста́тку)
2) зьбіва́цца з пра́вільнага шля́ху
2.
adj.
які́ блука́е, туля́ецца, які́ заблудзі́ў, адбі́ўся ад грамады́, аблу́дны
stray dog — бяздо́мны саба́ка
3.
n.
бадзя́га, туля́га -і m. & f.; чалаве́к, які́ заблудзі́ў, жывёліна, што адбілася ад ста́тку
•
- strays
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Перахлябісты ’худы, з вельмі ўпалым жыватом’ (ТСБМ, Янк. 1; бялын., Янк. Мат.; Шат., Мат. Маг., Мат. Гом.; лун., Шатал.; ЛА, 1), ’з крывой спіной’ (Шат.), ’тонкі ў поясе’, ’з выгнутай спіной’ (Нар. Гом.), ’пакатая (страха)’ (ЛА, 4), мсцісл.піріхля́бістысць ’патанчэнне, звычайна ў таліі’ (Юрч. СНЛ), перахля́біна ’неглыбокая ўпадзіна, паглыбленне паміж двума ўзвышшамі’ (ТСБМ; лід., дзятл., лях., Сл. ПЗБ); ’нізінка на раллі, дзе стаіць грунтовая вада; упалае месца на целе жывёлы; тонкае, слабое месца на скуры-юхце’ (Варл.), перахля́біцца ’рэзка патанчэць ад голаду, знясілення, выгаладацца, схуднець, змарнець’ (бялын., Янк. Мат.; ТС; Скарбы; Сцяшк. Сл.; Сл. ПЗБ; слонім., Жыв. сл.); перахля́баны, перахля́блы, перахля́бʼяны ’галодны (пра карову)’ (ЛА, 1). Звязана з хля́ба ’худая, схуднелая істота (чалавек, жывёліна)’, хля́бы ’апалыя бакі ў жывёлы’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
насту́пны, ‑ая, ‑ае.
1. Які наступае, настае непасрэдна пасля каго‑, чаго‑н.; бліжэйшы па чарзе. [Шкуранкоў:] Думаю, што пры наступнай сустрэчы мы лепш зразумееш адзін аднаго.Крапіва.У дыме і тумане ўставала раніца наступнага дня.Шчарбатаў.
2. Які наступіў пазней за чым‑н.; ніжэй названы, ніжэй прыведзены. І гэтыя гады, і ўсе наступныя былі запознены вучобаю.Мележ.[Бэсман:] Я прапаную вам наступны план: Сабраць каля кальварыі ўсе сілы, Зрабіць прарыў і рушыць у абход.Глебка.
3.узнач.наз.насту́пнае, ‑ага, н. Тое, аб чым гаворыцца далей; вось што. А наверсе тым часам адбылося наступнае. Па лесе ішла велізарная жывёліна, вельмі падобная да мастадонта.Маўр.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
во́ўк, ваўка́ і во́ўка; мн. ваўкі́, ‑о́ў; м.
Дзікая драпежная жывёліна сямейства сабачых. Колькі ваўка не кармі, ён усё роўна ў лес глядзіць.Прыказка.І ваўкі сыты і авечкі цэлы.Прымаўка.
•••
Біты воўк — пра бывалага, вопытнага чалавека.
Воўк у авечай шкуры — пра знешне лагоднага, рахманага, а на самой справе варожага, каварнага чалавека.
Воўк у лесе (за гарою) здох — пра чый‑н. дзіўны, нечаканы ўчынак.
Воўкам глядзець (пазіраць)гл. глядзець.
Лавіць бягучага воўка следгл. лавіць.
Марскі воўк — пра бывалага, вопытнага марака.
Хоць ваўкоў ганяйгл. ганяць.
Хоць воўк траву еш — пра раўнадушныя, абыякавыя адносіны да чаго‑н.
Хоць воўкам выйгл. выць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)