рэля́цыя, ‑і, ж.

Уст.

1. Данясенне, паведамленне аб баявых дзеяннях. Напалеону засталося адно: сядзець на барабане з падзорнаю трубою, час ад часу паглядаць праз яе на дымавыя аблокі і чакаць паведамленняў-рэляцый аб выніках. Дубоўка. // Паведамленне пра якія‑н. падзеі, факты. Па суроваму загаду на ногі ўзнялася ўся жандармерыя і паліцыя Гродзеншчыны, паляцелі сакрэтныя дэпешы і рэляцыі ў Вільню. С. Александровіч.

2. Апісанне баявога подзвігу якой‑н. асобы ці воінскай часці пры прадстаўленні іх да ўзнагароды.

[Ад лац. relatio — паведамленне, даклад.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ли́чность

1. асо́ба, -бы ж.;

выдаю́щаяся ли́чность выда́тная асо́ба;

удостове́рить ли́чность пасве́дчыць асо́бу;

тёмная ли́чность цёмная асо́ба;

неприкоснове́нность ли́чности недатыка́льнасць асо́бы;

что э́то за ли́чность? што гэ́та за асо́ба?;

2. / ли́чности мн. (личные намёки, счёты) уст. асабі́стасці, -цей;

прошу́ без ли́чностей! прашу́ без асабі́стасцей!;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

ідэа́л

(фр. idéal, ад гр. idea = паняцце)

1) вышэйшая мэта дзейнасці грамадства, асобы, мяжа імкненняў, жаданняў;

2) дасканалы ўзор чаго-н. (напр. і. дабраты).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

культ

(лац. cultus)

1) пакланенне бажаству і выкананне звязаных з гэтым рэлігійных абрадаў;

2) перан. непамернае ўзвелічэнне каго-н., чаго-н. (напр. к. асобы).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

legitymacja

ж. пасведчанне асобы; білет;

legitymacja związkowa — прафсаюзны білет;

legitymacja służbowa — службовае пасведчанне;

legitymacja szkolna — вучнёўскі білет;

legitymacja studencka — студэнцкі білет;

legitymacja członkowska — членскі білет;

legitymacja ubezpieczeniowa — страхавы білет

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

спра́ва¹, -ы, мн. -ы, спраў, ж.

1. Работа, карысны занятак; тое, чым хто-н. заняты; дзейнасць.

Ён заняты важнаю справаю — вучыць дзяцей.

Гаспадарчыя справы.

2. Работа, заняткі, звязаныя са службай, вытворчасцю, грамадскімі абавязкамі і пад.

Бягучыя справы.

Здаваць справы.

3. Абавязак, доўг; кола чыіх-н. паўнамоцтваў.

Добрасумленная праца — с. кожнага грамадзяніна.

Гэта с. адміністрацыі.

4. Патрэба; тое, што неабходна вырашыць.

Зайсці па важнай справе.

5. (з азначэннем), у знач. вык. Рэч, з’ява.

Гэта с. не з лёгкіх.

6. Спецыяльнасць, галіна ведаў ці навыкаў.

Ваенная с.

Кулінарная с.

7. Судовы разбор, працэс.

Крымінальная с.

Слухаецца с. аб забойстве.

8. Збор дакументаў, якія маюць адносіны да якой-н. асобы, здарэння.

Папкі для спраў.

Завесці справу на каго-н. (таксама перан.: пачаць разбор).

9. Здарэнне, факт, падзея; становішча дзе-н., стан каго-, чаго-н.; абставіны.

С. гэта пачалася летась.

С. не з лепшых.

10. Учынак.

Добрую справу робяць шэфы школы.

Асабовая справа — папка з дакументамі якой-н. асобы, што працуе ў пэўнай установе.

Ваша (твая, яго) справа (разм.) — рэпліка ў знач. рабіце, як знаеце, вам вырашаць, толькі вас датычыцца.

Ёсць такая справа (разм.) — добра, згодзен, няхай будзе так.

На самай справе — у сапраўднасці.

На справе — па сутнасці, на практыцы.

Не мая (твая, яго, яе, наша, ваша, іх) справа (разм.) — мяне (цябе і пад.) не датычыцца.

Такая справа (разм.) — вось у чым справа.

У чым справа? (разм.) — што здарылася?

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

Каха́ць ’мець вялікае сардэчнае пачуццё да асобы другога полу; любіць’. Ст.-бел. кохати (вядомае ў помніках ужо на пачатку XVI ст.) лічыцца запазычаннем з польск. kochać. Гл. Булыка, Запазыч., 173; Гіст. лекс., 94; Фасмер, 2, 356; Брукнер, 242; Бернекер, 1, 538; Кюнэ, Poln., 66; Слаўскі, 2, 311–313; Трубачоў, Эт. сл., 10, 110–111. Слова запазычана з польск. і ва ўкр. мове. Магчыма, прамым паланізмам трэба лічыць і каха́нне (< польск. kochanie). Здаецца, прасл. *koxati было ў прасл. часы дыялектным словам: яго не зналі бел. і ўкр. мовы. Адносна рус. коха́ть Трубачоў, там жа, мяркуе, што яно шырока прадстаўлена ў гаворках і, магчыма, з’яўляецца спаконвечнай лексемай.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Пра́ва ’сістэма агульнаабавязковых норм, якія выражаюць дзяржаўную волю пануючых у грамадстве класаў’, ’правамоцтва асобы’, ’падстава, прычына’ (ТСБМ), пра́во ’справядлівасць’ (мазыр., ГЧ), ст.-бел. право ’сістэма абавязковых сацыяльных нормаў; гарантаваная свабода; судаводства’. У юрыдычным значэнні запазычана ў XIV ст. з польск. prawo, што калькуе ням. Recht, якое ў сваю чаргу з’яўляецца перакладам лац. ius, iuris (Золтан, Из истории, 52, з літ-рай; Банькоўскі, 2, 764). Аднак, відаць, у значэнні ’свабода выбару; справядлівасць’ узыходзіць да прасл. *pravo, параўн.: ты сваё права правіш, гл. правіць; рус., укр. пра́во, ст.-рус. право, польск. prawo, чэш., славац. právo, серб.-харв. пра́во, славен. právo, балг. пра́во. Да правы (Фасмер, 3, 352; Махэк₂, 481).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Пяча́ць ’уласны знак фізічнай або юрыдычнай асобы; адбітак’ (ТСБМ, Гарэц.), пяча́тка ’тс’ (ТСБМ, Нас., Шат.), ’кляймо’ (Нас.); укр., рус. печать, польск. pieczęć, чэш. pečeť, славац. pečať, в.-луж. pječat, серб.-харв. пѐчат, славен. pečát, балг. печа́т, макед. печат, ст.-слав. печать. Прасл. *pečatь, традыцыйна звязваецца з *pek‑ti ’пячы’ і першасным значэннем ’таўро (на скуры жывёлы)’, якое рабілася выпальваннем, літаральна “выпечаны знак”. Паходжанне ад грузінскага bečʼedi ’пячатка’, што ўзыходзіць да славяна-каўказскіх паралеляў Мара (Абаеў, Зб. Младэнаву, 327), патрабуе дадатковага абгрунтавання. Гл. Фасмер, 3, 255; Махэк₂, 441; БЕР, 5, 212; Сной₂, 501; Глухак, 473; Банькоўскі, 2, 547; ЕСУМ, 4, 363–364; ESJSt, 11, 633–634.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ты, цябе́, табе́, цябе́, табо́й і -о́ю, аб табе́; займ. асаб. 2 ас. адз.

1. Ужыв. пры звароце да блізкай, знаёмай асобы або пры грубым, фамільярным звароце.

Куды ты паедзеш?

2. Выкарыстоўваецца для абагульненага абазначэння чалавека наогул (разм.).

Калі ты гаспадар, то глядзі гаспадарку.

3. у знач. часц. табе́. Выкарыстоўваецца для выказвання прыкрасці, расчаравання, пагрозы і пад.

Гэта табе так не пройдзе.

4. У спалучэнні з выклічнікамі ўжыв. для ўзмацнення экспрэсіўнасці выказвання.

Ах ты, дурань!

А што ты думаеш (разм.) — а чаму б і не зрабіць.

На ты з кім — (быць) у такіх адносінах, калі пры звароце адзін да аднаго гавораць «ты».

Ух ты! — выкарыстоўваецца пры выказванні здзіўлення, захаплення і пад.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)