прабе́гацьсов., в разн. знач. пробе́гать; (суетливо — ещё) промета́ться; (в поисках чего-л. — ещё) проры́скать;
дзе́ці ўсю ра́ніцу ~галі ў са́дзе — де́ти всё у́тро пробе́гали в саду́;
саба́ка ~гаў два дні — соба́ка пробе́гала два дня;
п. уро́к — пробе́гать уро́к
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Лы́ска ’пралышанае месца на бервяне’ (Бяльк.), ’жывёла (карова, конь, сабака) з белай плямай на ілбе’ (Нас.; КЭС, лаг.; паўн.-зах., пін., КЭС), ’птушка лысуха, Fulica atra’ (светлаг., Мат. Гом.; Федз.–Доўб.). Укр.ли́ска, рус.лыска, польск.łyska, каш.lëska, liska, н.- і в.-луж.łyska, чэш., славац.lyska, славен.lȋska ’карова’, črna liska ’лысуха’, серб.-харв.ли̏ска, балг.лиска. Прасл.lysъka ’лысуха’, ’свойская жывёліна з белай плямай на ілбе’, ’месца аголенае і свяцейшае за астатняе’ (Слаўскі, 5, 419–421). Утворана ад прыметніка lysъ > лы́сы (гл.). Аналагічна і ў іншых мовах, напр., ням.Blesse ’белая пляма ў жывёл на ілбе’ ∼ Blasshuhn ’вадзяная курка’ (гл. яшчэ Скок, 2, 307; БЕР, 3, 423).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Consuetudo est altera natura (Cicero)
Звычка ‒ другая натура.
Привычка ‒ вторая натура.
бел.Сабака, калі звыкне па вокнах лазіць, пакуль здохне ‒ не перастане. Ад прывычкі, як ад хваробы, цяжка пазбавіцца. Гарбатага магіла спраміць. Да чаго бык прывык, па тым і рыкае. Ніхто нікому ў гусце не ўказчык: адзін любіць гарбуз, другі ‒ свіны храпічык.
рус. Привычка ‒ вторая натура. Привычка не рукавичка, не повесишь на спичку. В чём смолоду привычка, под старость неволя. Привыкнет собака за возом бежать, побежит и за санями. Трясёт козёл бороду, так привык смолоду.
фр. L’habitude est une seconde nature (Привычка ‒ вторая натура).
англ. Habit is second nature (Привычка ‒ вторая натура).
нем. Gewohnheit ist andere Natur (Привычка ‒ вторая натура).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Duro flagello mens docetur rectius
Модным бізуном хутчэй навучыш розуму.
Крепкой плетью быстрее научишь уму-разуму.
бел. Біты сабака здалёк бачыць кіёк. Не пабаяўся ківа ‒ пабаішся кія.
рус. Палка нема, а даст ума. За дело побить ‒ уму-разуму учить. Лоза хоть и мука, да впредь наука. Учить дураков ‒ не жалеть кулаков. Бьют не ради мученья, а ради ученья. Кнут не мучит, а добру учит. Кого слова не берут, с того шкуру сдерут.
фр. Qui aime bien châtie bien (Кого очень люблю, [того] и наказываю).
англ. Spare the rod and spoil the child (Пожалей палку ‒ испортишь дитя).
нем. Wer nicht geschunden wird, der nicht erzogen (Кого не мучают, того не воспитывают).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
ГРЫГО́НІС Генрых Юр’евіч
(20.5.1889, в. Пабяржэ Вільнюскага р-на, Літва — 4.11.1955),
бел. акцёр. Нар.арт. Беларусі (1941). У 1908—15 працаваў у антрэпрызах на Д.Усходзе, у 1917—19 у т-рах Петраграда. У 1919 у Першым т-ве бел. драмы і камедыі (выканаў ролі Пустарэвіча, Старца ў «Паўлінцы» і «Раскіданым гняздзе» Я.Купалы). З 1920 у Бел. т-ры імя Я.Купалы. Акцёр яркай сцэн. індывідуальнасці; яму былі ўласцівы вострая камедыйнасць і лірыка-драм. афарбоўка роляў. Створаныя ім нар. характары адметныя сакавітым гумарам, нац. каларытам: Даніла («На Купалле» М.Чарота), Каваль («Каваль-ваявода» Е.Міровіча), Мікола («Салавей» З.Бядулі), Анісім («Пагібель воўка» Э.Самуйлёнка), Нічыпар, Сымон Верас («Хто смяецца апошнім», «Пяюць жаваранкі» К.Крапівы). У класічным рэпертуары асаблівы поспех меў у ролі Журдэна («Мешчанін у дваранах» Мальера). Сярод інш. значных роляў: Дзяк («Пісаравы імяніны» У.Галубка), Людавіка («Сабака на сене» Лопэ дэ Вэгі). Здымаўся ў кіно: «Кармялюк», «Хто смяецца апошнім» і інш.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
beaten
[ˈbi:tən]
adj.
1) пабі́ты; перамо́жаны
a beaten dog — пабі́ты саба́ка
a beaten army — перамо́жаная а́рмія
2) ко́ваны, кава́ны; кляпа́ны, раскле́паны
3)
а) вы́таптаны (сьце́жка), прае́жджаны (даро́га)
б) звыча́йны, зьбі́ты, шаблённы
4) зьбі́ты на пе́ну
beaten egg whites — зьбі́тыя бялкі́
5) зьнясі́лены, вы́біты зь сі́лаў, змардава́ны
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Барбо́с (БРС). Рус.барбо́с, укр.барбо́с. Не вельмі яснае слова. Праўдападобнай з’яўляецца думка, што яно было занесена ў Расію праз прыгодніцкія раманы (у якіх, у прыватнасці, выступае ісп. разбойнік Barbosa, літаральна ’барадаты’: Борбос, Барбосс, Барбос; Фран Барбоса, разбойник гишпанский > ’злосны чалавек’ > ’злосны сабака’). Аб такой магчымасці сведчыць і іншая назва сабакі — рус.Полка́н (< італ.Pulicane, пачвара ў прыгодніцкім рамане «Buovo d’ Antona»). Кіпарскі, ZfslPh, 27, 32–34; Штрыдтэр, ZfslPh, 28, 72–75; Унбегаун, ZfslPh, 28, 58–72. Іншая версія: запазычанне з цюрк. моў. Раней аб гэтай магчымасці Кузеля-Чайкоўскі, Словар, 37 (< тат.); цяпер падрабязна Райзензон (пісьм.). Не пераконвае Шанскі, 1, Б, 42, які бачыць тут утварэнне ад дзеяслова тыпу ўкр.барабо́сити ’балбатаць і да т. п.’
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ма́ргель1, ма́рґель, ма́рґэль, ме́рґель, мэргель, маргуль ’вапняковы камень, які трапляецца ў гліне’ (Нас., Нар. словатв.). З польск.margiel ’тс’ (Кюнэ, 76), якое з новав.-ням.Mergel ’тс’. Насовіч (280) гэту лексему памылкова выводзіць з літ.marga.
1. Наставіць хіб, шчацінне ад злосці, страху і пад. Сабака ашчацініўся, гатовы ўкусіць.// Стаць старчма, дыбам, нібы шчацінне (пра валасы, вусы і пад.). Непакорная чупрына над вузкім сухім ілбом... [Есіпа] яшчэ больш ашчацінілася, плечы ўзняліся аж да вушэй.Дуброўскі.//перан. Выставіць якія‑н. вострыя прадметы (штыкі, пікі, калы і пад.). Натоўп загудзеў, скрануўся з месца, і раптам уся трыбуна ашчацінілася па загаду канапатага вінтовачнымі стваламі.Няхай.Ад сонца перасохла зямля на полі, патрэскалася і ляжыць голымі камякамі, ашчацініўшыся рэдкімі вузкімі і вострымі калівамі нізкарослай ярыны.Галавач.
2.перан.Разм. Узлавацца, стаць раздражненым. — Куды, паршывец! — ашчацініліся мужыкі.Бажко.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вучо́ны, ‑ая, ‑ае.
1. Які набыў спецыяльную падрыхтоўку ў галіне якіх‑н. ведаў. Вучоны садавод.//Разм. Пісьменны, адукаваны. Вучоны чалавек. □ [Тата:] — Тут, у школе, народ вучоны, займаецца сур’ёзнай справай.Брыль.//Разм. Дрэсіраваны (пра жывёл). Вучоны мядзведзь. □ Вучоны сабака, які быў у следчых людзей, увесь час нюхаў дарогу ад аграбленага банка.Чорны.// Які атрымаў урок, прыдбаў вопыт у чым‑н.
2.узнач.наз.вучо́ны, ‑ага, м. Кваліфікаваны спецыяліст у якой‑н. галіне навукі; даследчык. Малады вучоны. Выдатны вучоны. □ Міхась Рамановіч скончыў і пажадаў вучоным далейшых поспехаў.Паслядовіч.
3. Які мае адносіны да навукі, звязаны з навукай. Вучонае званне. Вучоная ступень. Вучоны савет.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)