слу́хаць несов.

1. в разн. знач. слу́шать;

с. ра́дыё — слу́шать ра́дио;

с. спра́ву ў судзе́ — слу́шать де́ло в суде́;

с. курс вышэ́йшай матэма́тыкі — слу́шать курс вы́сшей матема́тики;

2. (каго) слу́шать, слу́шаться, повинова́ться (кому), подчиня́ться (кому);

с. наста́ўніка — слу́шать (слу́шаться) учи́теля; повинова́ться (подчиня́ться) учи́телю;

◊ слу́хаю! — слу́шаю!;

нялю́ба — не слу́хай, а лгаць не перашкаджа́й — посл. нелю́бо — не слу́шай, а врать не меша́й;

людзе́й слу́хай, а свой ро́зум май — посл. люде́й слу́шай, а свой ум име́й

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

стра́ціць сов.

1. (каго, што) лиши́ться (кого, чего); потеря́ть, утра́тить; (достоинство, авторитет — ещё) урони́ть;

с. ся́бра — лиши́ться (потеря́ть, утра́тить) дру́га;

с. пава́гу — лиши́ться уваже́ния; потеря́ть (утра́тить) уваже́ние;

с. го́лас — потеря́ть го́лос;

с. надзе́ю — потеря́ть наде́жду;

с. аўтарытэ́т — урони́ть авторите́т;

2. потра́тить, истра́тить; израсхо́довать;

с. гро́шы — потра́тить (истра́тить) де́ньги;

3. обл. (умертвить плод) вы́травить;

◊ с. галаву́ — потеря́ть го́лову;

с. ро́зум — потеря́ть рассу́док;

с. ла́ску — потеря́ть расположе́ние; впасть в неми́лость;

с. прыто́мнасць — потеря́ть созна́ние

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ВІСАРЫЁН

(Bessarion; 2.1.1403 ?, г. Трабзон, Турцыя — 18.11.1472),

візантыйскі царк. дзеяч, гуманіст. У 1423 прыняў манаства пад імем Вісарыён. Вывучаў філасофію і інш. навукі пад кіраўніцтвам Пліфана. З 1437 епіскап Нікеі (цяпер г. Ізнік, Турцыя). Прымкнуў да лацінафільскай групоўкі візант. знаці, лічыў неабходным саюз Візантыі з Захадам у мэтах сумеснай барацьбы супраць туркаў. На Фларэнційскім саборы 1438—45 спрыяў заключэнню уніі паміж каталіцкай і правасл. цэрквамі (1439). Перайшоў у каталіцтва, у 1439 прызначаны кардыналам. Пасля правалу уніі ў Візантыі вымушаны перасяліцца ў Італію (1440). Пасля падзення Канстанцінопаля (1453) быў адным з ініцыятараў крыжовага паходу супраць туркаў, дзеля чаго ездзіў з пасольствам да германскага імператара Фрыдрыха III і франц. караля Людовіка XI. Беспаспяхова выстаўляў сваю кандыдатуру на папскі прастол. У 1463 прызначаны патрыярхам Канстанцінопаля. У філас. поглядах быў паслядоўнікам Платона. У працы «Супраць паклёпніка на Платона» сцвярджаў, што ў трыядзе Платона (Бог, розум, сусветная душа) ужо быў зародак хрысц. вучэння аб Тройцы. На думку Вісарыёна, у канцэпцыі паходжання свету Платон таксама блізкі да хрысціянства, бо вучыў пра ўзнікненне «ўсяго з нічога». Значная роля Вісарыёна ў прапагандзе грэч. культуры ў Італіі. Пераклаў з грэч. мовы на латынь 14 кніг «Метафізікі» Арыстоцеля, «Метафізіку» Тэафраста, творы Ксенафонта, прамовы Дэмасфена. У 1468 перадаў у дар Венецыянскай рэспубліцы сваю унікальную бібліятэку грэч. рукапісаў.

Літ.:

Удальцова З.В. Жизнь и деятельность Виссариона Никейского // Византийсккй временник. 1976. Т. 37;

Яе ж. Византийская культура. М., 1988.

Н.К.Мазоўка.

т. 4, с. 194

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ДАГМАТЫ́ЗМ

[ад грэч. dogma (dogmatos) думка, вучэнне],

некрытычны, аднабаковы тып мыслення, пры якім у ацэнцы і разуменні рэалій не ўлічваюцца спецыфічныя ўмовы месца, часу, дзеяння або ён абапіраецца на адвольныя, бяздоказныя, прадузятыя пабудовы і канструкцыі. Усе ісціны трактуе як абсалюты. Тэрмін «дагматызм» уведзены стараж.-грэч. філосафамі-скептыкамі Піронам і Зянонам. І.Кант лічыў дагматызмам усякае пазнанне, якое не заснавана на папярэднім даследаванні яго магчымасцей і перадумоў. У філасофіі Г.Гегеля дагматызм — метафізічнае абстрактнае мысленне, якое не выкарыстоўвае дыялектычны розум як творчы патэнцыял інтэлекту чалавека. Дагматычнае мысленне ўласціва моцна псіхалагізаваным сістэмам уздзеяння на чалавека (рэлігія, паліт. ідэалогія, мараль, і інш.). У навук. і філас. мысленні дагматызм выяўляецца ў прыхільнасці да выкарыстання адназначна інтэрпрэтаваных фактаў і эмпірычных законаў: у захапленні абстракцыямі, схематызмам і фармалізмам, у ігнараванні ўзаемасувязей паміж формамі ведаў і культуры. Дагматычнае выкарыстанне сістэм ведаў праяўляецца ў іх абсалютызацыі, абрастанні культамі ў духу дактрынёрства і аўтарытарызму, у адмаўленні іншадумства, непрымірымасці да інш. поглядаў. Дагматызм у пачуццях, пазнанні і дзеяннях абумоўлены таксама псіхічнай патрэбай у адэкватнай апоры, у ачалавечванні свету, што суправаджаецца стварэннем культаў, куміраў і ідалаў, падпарадкаваннем моцнай уладзе, надзейнаму, прывычнаму і блізкаму для чалавека парадку. У процілегласць дагаматызму творчы падыход патрабуе свядомых, мэтанакіраваных адносін чалавека да аб’ектыўнай рэальнасці, свабоднага крытычнага аналізу зыходных мэт і праграм дзейнасці людзей, дзяржавы і інш. суб’ектаў грамадскіх адносін.

А.В.Ягораў.

т. 5, с. 574

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

narrow​1 [ˈnærəʊ] adj.

1. ву́зкі, це́сны (таксама перан.);

a narrow bed ву́зкі ло́жак;

narrow hips ву́зкія клубы́;

a narrow vowelling. галосны ву́зкай разнаві́днасці (пра гук);

a narrow circle of friends ву́зкае ко́ла/асяро́ддзе сябро́ў;

a narrow range of goods абмежава́ны асартыме́нт (тава́раў)

2. абмежава́ны; не вялі́кі; нязна́чны;

narrow means абмежава́ныя сро́дкі;

a narrow majority нязна́чная бо́льшасць;

a narrow victory перамо́га, здабы́тая з вялі́кай ця́жкасцю; перамо́га з нязна́чнай перава́гай;

We had a narrow escape. Мы ледзь уратаваліся.

3. ву́зкі, абмежава́ны (пра розум, інтарэсы і да т.п.);

narrow interests ву́зкія інтарэ́сы

4. fml пі́льны, ува́жлівы;

a narrow examination пі́льны агля́д

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

Suum cuique mos est

У кожнага свой нораў/звычай.

У каждого свой нрав/обычай.

бел. Як хто хоча, так па сваім бацьку плача. Ты граеш, як знаеш, а я скачу, як хачу. Які край, такі і абычай. Што двор, то нораў. Што край ‒ то абычай, што сяло ‒ то навіна. Што край ‒ то абычай, што сяло ‒ то нораў, што галава ‒ то розум.

рус. У всякой пташки свои замашки. У всякой пичужки свой голосок. У всякого Мирона свой приём. Всякий гад на свой лад. Что город, то норов. У всякого попа по-своему поют. У всякой стряпки свои порядки. Что город, то норов, что деревня, то обычай. Что старец, то и ставец. Что край, то обычай. Что двор, то говор, что конь, то норов. Что изба, то стряпня. У всякого попа по-своему поют.

фр. Autre ville autres mœurs (Другой город ‒ другие обычаи). Autant de pays, autant de moeurs (Сколько стран, столько и обычаев).

англ. Every country has its customs (В каждой стране свои традиции). Every cock sings in his own manner (Каждый петух поёт на свой лад). Every man to his taste (У каждого свой вкус).

нем. Andere Länder, andere Sitten (Другие страны, другие обычаи). Andere Städtchen, andere Mädchen (Другие городки, другие девушки). Jeder Vogel hat seinen Gesang (У каждой птицы своя мелодия/пение).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

наста́віць I сов.

1. в разн. знач. наста́вить;

н. мэ́блі — наста́вить ме́бели;

н. рэвальве́р — наста́вить револьве́р;

н. сіняко́ў — разг. наста́вить синяко́в;

2. (выдвинуть вперёд) вы́ставить;

н. ру́кі — вы́ставить ру́ки;

3. (взгляд и т.п.) уста́вить; устреми́ть;

н. во́чы — уста́вить (устреми́ть) глаза́;

4. охот. (капкан, западню) насторожи́ть;

5. (уши) насторожи́ть, навостри́ть;

6. (воротник) подня́ть;

7. разг. (самовар) поста́вить;

◊ н. ро́гі — наста́вить рога́;

н. (наве́сці) на ро́зум — наста́вить на ум;

н. акуля́ры — втере́ть очки́

наста́віць II сов. (дать наставление) наста́вить

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

узя́цца

1.:

узя́ за ру́кі einánder [sich] an den Händen fássen;

2. (абавязацца) übernéhmen* vt, auf sich néhmen*;

узя́ напіса́ць арты́кул sich verpflíchten, éinen Artíkel zu schréiben;

3. (прыступіць) an éine Árbeit [Beschäftigung] géhen*;

я узя́ўся за пра́цу ich machte mich [ging] an die Árbeit, ich ging ans Werk;

узя́ за спра́ву ins Zeug géhen*;

узя́цца за спра́ву іна́чай éine Sáche ánders ánpacken [ángreifen*];

◊ адку́ль у іх гэ́та узя́ло́ся wo háben sie das her?;

узя́цца за ро́зум разм zur Besínnung kómmen*;

узя́цца за каго-н разм sich (D) j-n vórnehmen*;

адку́ль ні вазьмі́ся plötzlich, von úngefähr, únerwartet

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

jasny

jasn|y

1. яркі; ясны;

2. ясны; светлы; чысты;

~a suknia — светлая сукенка;

~e niebo — яснае (бязвоблачнае, бясхмарнае) неба;

3. ясны, зразумелы; дакладны;

w ~y dzień — сярод белага (яснага) дня;

z ~ym czołem — з чыстым сумленнем;

~y umysł перан. светлы розум;

to ~e — ясна; зразумела;

~e, że wiem — безумоўна (ясна) ведаю

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

дале́й, прысл.

1. Выш. ст. да прысл. далёка (у 1 знач.). Бачыць вока далёка, а розум яшчэ далей. З нар.

2. Наперадзе, у пэўным аддаленні ад якога‑н. месца. Канчаецца хмызн[я]к і жыта, А далей узлескі, паляны. Колас. Далей, з боку паляны, на ігліцы і ў траве Аня заўважыла ўмяціны. Мележ.

3. Затым, потым, у далейшым. [Суседзі] разумелі, што ўся дружба скончыцца, як толькі Сімон паедзе адгэтуль, і далей нічога добрага чакаць не выпадае. Самуйлёнак. Далей, як і ва ўсіх пісьмах, ішлі паклоны — кожнаму паасобку. Якімовіч.

4. Працягваючы пачатае. Чытаць далей. Вучыцца далей. Расказваць далей. // Болей, больш. Далей Люда не можа трываць: яна садзіцца .. і звонка смяецца. Брыль.

•••

Далей ад граху (бяды) — пра нежаданне ўвязвацца ў складаную непрыемную гісторыю. [Лявон], каб далей ад бяды, ускочыў у свой двор, зачыніў вароты і падпёр іх плечуком. Сабаленка.

Далей-болей — ужываецца, каб падкрэсліць далейшае нарастанне інтэнсіўнасці дзеяння, развіцця падзей і г. д.

Далей (ехаць, ісці) некуды гл. некуды.

Далей свайго носа не бачыць гл. бачыць.

І гэтак далей (скарочана і г. д.) — ужываецца ў канцы пералічэння як указанне на тое, што пералічэнне можа быць працягнута.

Не ісці далей гл. ісці.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)