Тра́тва ‘плыт’ (З нар. сл.), ‘від плыта для невялікіх рэк’, ‘кладка для мыцця бялізны на рацэ’ (ТС). З польск. tratwa ‘платформа з бярвёнаў для рачнога транспарту’, якое з больш ранняга trafta, trawta ў выніку перастаноўкі зычных ft (wt) > tw, што ад tref з с.-в.-ням. tref ‘звязаны плыт’, trift ‘сплаў бярвенняў’ < с.-в.-ням. triften ‘гнаць, піхаць, прыводзіць у рух’ (Вінцэнц; Борысь, 640); метатэза тлумачыцца ўплывам фіналі ‑twa ў словах тыпу brzytwa, dratwa. Семантычна і фармальна палескія словы набліжаны да пратва (гл.). Формы без метатэзы трапта, трапты (гл.) сведчаць аб больш раннім запазычанні спецыфічнай плытніцкай тэрміналогіі.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Інструме́нт. Ст.-бел. инструментъ (1565 г.) ’інструмент, прылада’, ’музычны інструмент’, ’спосаб, сродак’ (Булыка, Лекс. запазыч., 187). Ужо ў старабеларускай сфарміравалася семантычная структура, вядомая сучаснай беларускай мове. Насовіч прыводзіць два значэнні: ’музычная прылада’, ’усякая прылада’. Запазычана з польск., дзе instrument з лац. instrumentum ’інструмент, прылада’. Націск на апошнім складзе пад уплывам рускай мовы; параўн. інстру́мант (Касп.). Рус. инструмент (XVII ст.) таксама з польск.; націск на апошнім складзе ў выніку ўздзеяння нямецкай мовы (Шанскі, 2, I, 89). Няма падстаў для сцвярджэння аб паўторным запазычанні з рускай у XX ст. (як Крукоўскі, Уплыў, 83; Гіст. лекс., 233, для інструментальны).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

prostrate

[ˈprɑ:streɪt]

1.

v.t.

1) валі́ць, кі́даць да ног, паніжа́ць, прыніжа́ць

2) прыво́дзіць да зьнямо́гі, мардава́ць, зьнясі́льваць

Sickness often prostrates people — Хваро́ба ча́ста зьнясі́львае людзе́й

2.

v.i.

1) па́даць ні́цма

2) зьнемага́ць; стра́чваць сі́лы, слабе́ць, дахо́дзіць да зьнямо́гі

3.

adj.

1) які́ ляжы́ць ні́цма

2) зва́лены, зьнямо́жаны, зьнясі́лены (хваро́бай)

3) бясьсі́льны, перамо́жаны

a prostrate enemy — перамо́жаны во́раг

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

snarl

I [snɑ:rl]

1.

v.i.

1) гы́ркаць, шчэ́рыць зу́бы (пра саба́ку)

2) свары́цца, гы́ркаць

to snarl to each other — гы́ркаць, гру́ба й зласьлі́ва гавары́ць адзі́н да аднаго́

2.

n.

гы́рканьне n.

II [snɑ:rl]

1.

n.

1) блытані́на f.; ко́смы pl. (валасо́ў)

2) заблы́танасьць f.; замяша́ньне n., непара́дак -ку m.

2.

v.t.

1) блы́таць (ні́ткі, валасы́)

2) прыво́дзіць у замяша́ньне, непара́дак

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

дэвія́цыя

(лац. deviatio = адхіленне)

1) адхіленне стрэлкі компаса ад лініі магнітнага мерыдыяна пад уздзеяннем вялікіх мас жалеза;

2) адхіленне ад патрэбнага напрамку руху самалёта, судна, артылерыйскага снарада і інш. пад уплывам якіх-н. прычын;

3) біял. разнавіднасць філэмбрыягенезу, пры якой змена ў развіцці органа адбываецца на сярэдніх стадыях яго фарміравання і прыводзіць да змен яго будовы ў дарослым арганізме (параўн. анабалія, архалаксіс).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

motion​1 [ˈməʊʃn] n.

1. pyx; ход;

Newton’s laws of motion зако́ны ру́ху Нью́тана;

be in motion ру́хацца

2. жэст, рух (рукі або галавы)

3. прапано́ва;

adopt/pass/carry a motion прыня́ць прапано́ву;

table/propose/put forward a motion зрабі́ць/уне́сці прапано́ву;

reject a motion адхілі́ць прапано́ву

4. med. стул, спаражне́нне, выпаражне́нне

♦

go through the motions рабі́ць, гавары́ць (што-н.) насу́перак жада́нню;

put/set in motion прыво́дзіць у рух

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

цэнтра́льны, ‑ая, ‑ае.

1. Які з’яўляецца цэнтрам (у 1 знач.). Цэнтральны пункт.

2. Які знаходзіцца, размешчаны ў сярэдзіне, у цэнтры (у 2 знач.). Цэнтральны пападаючы (у футболе). Цэнтральная пешка (у шахматнай гульні). // Які знаходзіцца не на ўскраіне, у цэнтры чаго‑н. Косця знайшоў вольны час, сабраў у брыгадзе ўсю пошту і паехаў на цэнтральную сядзібу. Адамчык.

3. Галоўны, кіруючы. Цэнтральны камітэт. Цэнтральная ўлада. □ Слава нашай Камуністычнай партыі і яе баявому штабу — Цэнтральнаму Камітэту! «Звязда». // Які аб’ядноўвае і каардынуе якую‑н. дзейнасць. Цэнтральны тэлеграф. Цэнтральная выбарчая камісія. // Асноўны, найбольш істотны; важны. Цэнтральны вобраз. Цэнтральная тэма.

4. Які прыводзіць у дзеянне, абслугоўвае ўсю сістэму. [Шура:] — Але справа ў тым, што я жыву ў доме з цэнтральным ацяпленнем і з газавай плітою. Васілёнак.

5. У матэматыцы — утвораны двума радыусамі якой‑н. акружнасці (пра вугал).

•••

Стрэльба цэнтральнага бою гл. стрэльба.

Цэнтральная нервовая сістэма гл. сістэма.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

betréiben

* vt

1) займа́цца (чым-н.)

éifrig Stúdi¦en ~ — стара́нна вывуча́ць што-н.

2) ве́сці, право́дзіць (палітыку, кампанію)

Wéttrüsten ~ — право́дзіць го́нку ўзбрае́нняў

3) тэх. эксплуатава́ць

4) прыво́дзіць у рух

der Mótor wird eléktrisch betríeben — мато́р працу́е ад электры́чнасці

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

Апра́ва ’рамка, аклад абраза; пераплёт кніжкі’. Рус. оправа ’рамка, аклад’, укр. оправа ’пераплёт; рамка, аклад’, польск. oprawa ’пераплёт, рамка’. Да апраўляць ’апрацоўваць, прыводзіць у адпаведны выгляд’, адкуль і ’ўстаўляць у аправу’. Значэнні ’рамка’ і ’аправа абраза’ адносна новыя з больш старога аправа ’рамка’. Ст.-бел. оправа ’паправа, наладка’ (магчыма, з чэшскай, сустракаецца ў Скарыны, хаця вядома і ў старапольскай); ’дакумент на права карыстання маёмасцю’ і ’маёмасць, запісаная на чыёсьці імя’ (Юрэвіч–Яновіч, Бел. мова, 97), звязана са старапольскім значэннем дзеяслова oprawić ’забяспечыць’, ст.-бел. оправити ’ўнагародзіць’ (Гарб.). Семантычны пераход у дзеяслове, магчыма, такі: ’паправіць, прывесці ў адпаведны выгляд, зрабіць аправу’ і ’паправіць (матэрыяльнае становішча), запісаць маёмасць, узнагародзіць’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ашкі́р ’вокліч пры адгоне авечак’ (Нас., Гарэц., Янк. I, рагач., Арх. ГУ), а шкір! ’адгон авечак (клічуць шкіра‑шкіра!) (бых., Рам. 8, 55), ашкіра (Касп.), ашкыра (докш., Янк. Мат., КЭС, лаг.), «ачкірэ ў поле» ’вокліч, якім гоняць авечак’ (Чач.), рус. смал. ашкырь. Найбольш верагодна з а (узмацняльная часціца) і шкіра, шкыра ’авечка’, ’падзыўное слова для авечак’ (у залежнасці ад інтанацыі можа ўжывацца і як адгоннае), аналагічна да аюсь, юсь і пад.; Карскі (2–3, 86) лічыць слова гукапераймальным; Супрун (Лекс. балтызмы, 44–45) прыводзіць літоўскія формы, распаўсюджаныя на прылягаючай тэрыторыі’ aškìr, aškìre і інш. і спрабуе звязаць іх з літ. atskírti ’адлучаць’, лат. atškirt ’тс’. Спецыяльна гл. Машынскі, Kultura I, 134.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)