◎ Надзіма́нкі ’пацеркі, пустыя ўсярэдзіне’ (навагр., Нар. сл., маст., Сцяшк.), надыманні ’каралі’ (рэч., Мат. Гом.). Ад надзімаць, надмаць, да дзьмуць (гл.); форма з ‑дым‑ адпавядае хутчэй за ўсё ітэратыву ад дзеяслова дзьмуць, параўн. надымацца ’надувацца’ (Нас.), польск.dymać, nadymać ’дуць, надуваць’, чэш.dymali, nadymali ’тс’, гл. Махэк₂, 124.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Нары́ціцца ’нарыхтавацца, мець намер’ (Бяльк.), ’наважыцца зрабіць што-небудзь’ (браг., З нар. сл.), ’намерыцца’ (рэч., Мат. Гом.). Паводле Мяркулавай (Этимология–1978, 98), адлюстроўвае прасл.*ryti ’імкнуцца’, паралельнае да *гъиаН ’імкнуцца зрабіць што-небудзь’, ’старанна працаваць’, параўн. кашуб.zarevac (*zaryvati) ’заўзята працаваць’, рус.наройный ’старанны’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
marvel
[ˈmɑ:rvəl]1.
n.
дзі́ва n., цудо́ўная, дзіўна́я, дзіво́сная рэч; цу́д -у m.
2.
v.i.
1) зьдзіўля́цца, дзіві́цца
2) ціка́віцца
I marvel who he may be — Мяне́ ціка́віць, хто ён
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
fellow[ˈfeləʊ]n.infml
1. чалаве́к, хло́пец
2. тава́рыш; ся́бра;
a fellow worker/student тава́рыш па рабо́це/вучо́бе;
a fellow sufferer тава́рыш па няшча́сці;
a fellow countryman суайчы́ннік, зямля́к;
a fellow traveller спадаро́жнік
3. член навуко́вага тавары́ства
4. член саве́та ўніверсітэ́та, кале́джа
5. па́рная рэч, па́рны прадме́т
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
упа́рты
1.прил. упо́рный, насто́йчивый;
у. хара́ктар — упо́рный (насто́йчивый) хара́ктер;
~тая пра́ца над сабо́й — упо́рная (насто́йчивая) рабо́та над собо́й;
2.прил. упря́мый, стропти́вый;
у. чалаве́к — упря́мый (стропти́вый) челове́к;
3.в знач. сущ. упря́мец, стропти́вец;
◊ фа́кты — ~тая рэч — фа́кты — упря́мая вещь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Во́тчыч ’пчаляр’ (Маш., рэч., Янк. II, глус.), воцціч (Мат. Гом.), отчыч (КТС) ’тс’. Рус.вотчинник ’уладальнік вотчыны (пасекі), пчаляр’, укр.палес.вочичь ’пчаляр’. Да вотчына ’пасека’ (Малько, БЛ, 9, 57). У семантычных адносінах параўн. ст.-в.-луж.dedicz, dediczer ’пчаляр, бортнік’ (Шустэр–Шэўц, Probeheft, 53). Гл. таксама воччан.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ко́ўдра ’пасцельная рэч, якою накрываюцца’ (ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах., Шат., Касп., Бяльк., Шпіл., Нар. словатв., Яруш., Сцяшк., КЭС, лаг., Гарэц., Шпіл.). Укр.ковдра ’тс’. Запазычанні з польск.kołdra ’тс’, якія разам з іншымі заходнеславянскімі назвамі коўдры паходзяць з італ.coltra ’пакрывала’ (ЕСУМ, 2, 482; Слаўскі, 2, 366).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
АНДРО́САЎСКАЕ ПЕРАМІ́Р’Е 1667.
Падпісана паміж Расіяй і Рэччу Паспалітай 9 лют. ў в. Андросава (Андрусава; на мяжы Мсціслаўскага і Смаленскага ваяв.) тэрмінам на 13,5 года; закончыла вайну Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—67. Паводле дагавора да Расіі перайшлі Смаленскае ваяв. з гарадамі Дарагабуж, Белая, Красны, Невель, Веліж і Себеж і Северская зямля з Чарнігавам і Старадубам. Рэч Паспалітая прызнала далучэнне Левабярэжнай Украіны да Расіі і згадзілася на перадачу Расіі Кіева да 1669 (не быў вернуты Рэчы Паспалітай). Запарожская Сеч апынулася пад агульным кіраўніцтвам абедзвюх дзяржаў. Беларусь і Правабярэжная Украіна засталіся ў межах Рэчы Паспалітай, іх насельніцтву гарантавалася свабода правасл. веравызнання і недатыкальнасць праваслаўных епархій. Андросаўскае перамір’е стала пачаткам саюзу Расіі і Рэчы Паспалітай супраць Турцыі і Крымскага ханства.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЕРНАРДО́НІ (Bernardoni, Bernardonus) Джавані (Ян) Марыя (1541?, г. Кома, Італія — 1605), італьянскі архітэктар і матэматык; прадстаўнік барока. З 1564 манах ордэна езуітаў. Будаваў езуіцкія храмы ў Рыме і Неапалі пад кіраўніцтвам Дж.Трыстана. У 1583 запрошаны ў Рэч Паспалітую, збудаваў шэраг фарных і езуіцкіх касцёлаў у Любліне, Познані, Калішы, Гданьску, Кракаве. У 1586—99 прыдворны архітэктар кн. М.Радзівіла (Сіроткі) у Нясвіжы. Удзельнічаў у першым этапе буд-ваНясвіжскага палацава-паркавага комплексу, інш.грамадз. пабудоў горада (ратуш, семінарый, палаца ў прадмесці Альба), пабудаваў комплекс Нясвіжскага касцёла езуітаў і калегіума (абодва 1587—94), касцёлы ў Гродне і Клецку. Распачаў у ВКЛ і Рэчы Паспалітай характэрную для Новага часу арх.-буд. практыку на аснове праектных чарцяжоў (гл.«Бернардоні альбом»).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Зака́ла ’помслівы чалавек’ (мядз., Нар. словатв.). Рус.дыял.зака́л ’чалавек, што крыўдзіць слабых’, пск. ’пятніца’, урал. ’зух’, польск.zakał ’чалавек, што кампраметуе блізкіх’, zakała ’ганебная, кампраметуючая рэч’, укр.уст.дыял.зака́ла ’сорам’ (Жэлях.), рус.кастр.зака́ла ’неакуратнасць, нядбайнасць’. Ст.-польск.zakał (XIV ст.) ’пляма, бруд, загана’. Параўн. чэш., славац.zákal ’пакаламучанне вады, піва, віна’. Параўн. рус.арханг., алан.зака́л ’смелы, бывалы чалавек’. Назва чалавека з адмоўнай характарыстыкай узыходзіць, відаць, як семантычны перанос да адмоўнай назвы рэчы. Можна меркаваць аб двух вытоках такога пераносу: хлеб з закальцам (закалам) ганьбіць гаспадыню, адкуль ідзе семантычны шлях: ’закалец у хлебе’ > ’нядбайнасць’ > ’ганебная рэч’, ’сорам’ > ’чалавек, што кампраметуе блізкіх’ > ’кепскі чалавек’, у тым ліку ’помслівы’, ’п’яніца’ і г. д. ’Пакаламучанае віно’ > ’кепскае віно’ > ’кепская рэч’ > ’кепскі чалавек’. Адносна другога шляху важна ўлічыць адцягненае, пераноснае ўжыванне слова ўжо ў XIV ст. у ст.-польск., якое можа ўзыходзіць да ст.-чэш. (суч. чэш.zákal тлумачыцца як аддзеяслоўны бязафіксны назоўнік ад zakaliti да кал ’бруд’, параўн. каламуціць). Гл. закалец. Рус.зака́л ’смелы, бывалы чалавек’, ’зух’ можа быць непасрэдна ад закалять(ся) ’гартавацца, атрымліваць вопыт’ і хутчэй не звязана са словамі са знач. адмоўнай характарыстыкі чалавека.