Verbum

смалі́ць², смалю́, сма́ліш, сма́ліць; сма́лены; незак.

1. каго-што. Апякаць агнём, чымсьці гарачым.

С. пальцы запалкай.

2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Абдаваць гарачынёй, прыпякаць (пра сонца).

Нясцерпна смаліць сонца.

3. каго-што. Абпальваючы агнём, знішчаць рэштку пуху, шэрсці і пад.

С. свінню.

С. качку.

4. што і без дап. Курыць (разм.).

Цэлы дзень дзед смаліць люльку за люлькай.

|| зак. абсмалі́ць, -смалю́, -сма́ліш, -сма́ліць; -сма́лены (да 1 і 3 знач.) і асмалі́ць, асмалю́, асма́ліш, асма́ліць; асма́лены (да 1 і 3 знач.).

|| наз. смале́нне, -я, н. (да 3 знач.).

спако́йны, -ая, -ае.

1. Які знаходзіцца ў стане спакою, маларухомы або нерухомы.

Спакойная рака.

Сядзець спакойна (прысл.).

2. Які выражае спакой (у 2 знач.), без душэўных трывог, перажыванняў.

Спакойнае жыццё.

На сэрцы спакойна (прысл.).

3. Стрыманы, ураўнаважаны, ціхмяны, які нікога не раздражняе.

С. конь.

Спакойнага нораву чалавек.

4. Роўны ў сваім працяканні.

Спакойная хада.

Спакойная гутарка.

5. Не ваенны, мірны.

С. час.

6. Які нічым і нікім не парушаецца, адбываецца ў спакоі.

Спакойная старасць.

7. Прыемны для вока (пра святло, фарбы і пад.).

Спакойныя фарбы пейзажаў.

Спакойнае, мяккае святло.

|| наз. спако́йнасць, -і, ж.

спра́віцца, спра́ўлюся, спра́вішся, спра́віцца; зак.

1. з чым і без дап. Змагчы, выканаць што-н. або, маючы сілы, зрабіць што-н.

С. да вечара.

С. з заданнем.

2. з кім-чым. Адолець у барацьбе, перамагчы каго-, што-н.

С. з ворагам.

С. з навалай.

3. Даведацца пра што-н.

С. ў адрасным бюро.

4. Схадзіўшы, з’ездзіўшы куды-н., вярнуцца назад (разм.).

С. туды і назад за суткі.

5. з кім. Зраўняцца з кім-н. (разм.).

У рабоце з ім і малады не справіцца.

|| незак. спраўля́цца, -я́юся, -я́ешся, -я́ецца.

стро́гі, -ая, -ае.

1. Вельмі патрабавальны.

С. дырэктар.

Строгія бацькі.

2. Вельмі сур’ёзны, суровы, які не дапускае ніякіх паблажлівых адносін.

С. нагляд.

Строгае папярэджанне.

3. Які не прызнае ніякіх адхіленняў ад нормы, абсалютна дакладны.

С. бальнічны рэжым.

Строгая канспірацыя.

С. улік дакументаў.

4. Які не дапускае адхіленняў ад правіл паводзін, ад агульнапрынятых маральных норм.

Сям’я строгіх правіл.

5. Які адпавядае патрабаванням пэўнай нормы, правільны.

Будынак, пабудаваны ў строгім стылі.

6. Пра адзенне, знешнасць, абстаноўку і пад.: без упрыгожанняў, просты, але з густам.

Строгае плацце.

С. набор мэблі для залы.

|| наз. стро́гасць, -і, ж.

сы́паць, -плю, -плеш, -пле; сып; сы́паны; незак.

1. што. Прымушаць падаць куды-н., паступова выпускаючы (што-н. сыпкае ці дробнае).

С. крупы курам.

С. бульбу ў кучу.

2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра дробны, часты дождж, снег: ісці, падаць.

З вечара сыпаў калючы снег.

3. перан., што, чым. Накіроўваць на каго-н. у вялікай колькасці; надзяляць, асыпаць.

С. удары.

4. перан., што, чым і без дап. Гаварыць хутка і многа (разм.).

С. жартамі.

5. перан. Імкліва бегчы, ісці, ехаць (разм.).

З хаты сыплюць дзеці.

|| аднакр. сы́пнуць, -ну, -неш, -не; -ні.

трубі́ць, трублю́, тру́біш, тру́біць; незак.

1. Дзьмучы ў трубу (у 2 знач.), прымушаць яе гучаць.

2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Гучаць (пра трубу).

Трубяць трубы.

3. што. Гукамі трубы (у 2 знач.) падаваць сігнал да чаго-н.

Т. трывогу.

Т. збор.

4. перан., аб кім-чым. Настойліва распаўсюджваць якія-н. чуткі (разм.).

5. перан., што і без дап. Многа есці (разм.).

Т. хлеб.

|| зак. пратрубі́ць, -рублю́, -ру́біш, -ру́біць (да 1—4 знач.), раструбі́ць, -рублю́, -ру́біш, -ру́біць (да 4 знач.) і струбі́ць, -рублю́, -ру́біш, -ру́біць (да 5 знач.).

улі́ць, увалью́, увалье́ш, увалье́; увальём, увальяце́, увалью́ць і улію́, уліе́ш, уліе́; уліём, уліяце́, улію́ць; улі́ў, уліла́, -ло́; улі́; улі́ты; зак.

1. што і чаго ў каго-што. Наліць унутр.

У. ваду ў бочку.

У. новую энергію ў каго-н. (перан.).

2. перан., каго-што ў што. Дабавіць, уключыць дадаткова.

У. атрад у партызанскае злучэнне.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), без дап. Выпасці ў вялікай колькасці (пра дождж; разм.).

Увечары ўліў такі дождж.

|| незак. уліва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1 і 2 знач.); наз. уліва́нне, -я, н. (паводле 1 знач.).

У. глюкозы (упырскванне).

хварэ́ць, -э́ю, -э́еш, -э́е; незак.

1. на што, чым і без дап. Быць хворым на якую-н. хваробу.

Х. на туберкулёз.

Х. шкарлятынаю.

Ён доўга хварэў.

2. перан., за каго-што. Трыво́жыцца, непакоіцца аб кім-, чым-н.

Х. за работу.

3. на што. Мець дрэнную схільнасць да чаго-н.

Х. на гультая.

4. перан., за каго-што. Хвалявацца за чые-н. поспехі (спартсмена, спартыўнай каманды, артыста і пад.; разм.).

Х. за сваю каманду.

◊

Хварэць на пана —

1) доўга спаць, вылежвацца;

2) весці сябе высакамерна, фанабэрыста, выяўляючы нечаканыя звычкі, імкненне да раскошы і пад.

цвёрды, -ая, -ае.

1. Які складаецца са шчыльна прылеглых частак, не мяккі, стабільны па форме пры нармальных умовах, у адрозненне ад вадкага і газападобнага.

Цвёрдае паліва.

Цвёрдае рэчыва.

2. Які з цяжкасцю паддаецца сцісканню, згінанню, рэзанню і пад.

Цвёрдая драўніна.

Цвёрдая зямля.

3. перан. Стойкі ў сваіх перакананнях, непахісны.

Ц. намер.

Цвёрдае рашэнне.

4. Устойлівы, трывалы, стабільны.

Цвёрдыя цэны.

Цвёрдая зарплата.

5. Добра засвоены, трывалы, грунтоўны.

Цвёрдае веданне прадмета.

○ Цвёрды знак — назва літары «ь» у рускай азбуцы.

Цвёрдыя зычныя — зычныя гукі, якія вымаўляюцца без набліжэння сярэдняй часткі языка да цвёрдага паднябення.

|| наз. цвёрдасць, -і, ж.

цярпе́ць, -плю́, -піш, -пі́ць; -пім, церпіце́, -пя́ць; -пі; незак.

1. што і без дап. Мужна, стойка пераносіць фізічныя і маральныя пакуты.

Ц. боль.

Ц. непрыемнасці.

2. каго-што. Мірыцца з наяўнасцю каго-, чаго-н.; пагаджацца з кім-, чым-н.

Не ц. каго-небудзь.

Не ц. пярэчання.

3. што. Зносіць што-н. непрыемнае.

Ц. няўдачу.

4. ад чаго. Несці страты; атрымліваць пашкоджанні ад чаго-н., псавацца.

Пасевы церпяць ад засухі.

5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Не патрабаваць тэрміновага выканання, хуткага рашэння.

|| зак. пацярпе́ць, -плю́, -пі́ш, -пі́ць; -пім, церпіце́, -пя́ць; -пі.