эпідэ́рміс
(ад эпі- + дэрма)
1) знешні, паверхневы слой скуры чалавека і жывёл, які складаецца з эпітэлію;
2) покрыўная тканка лісця, сцябла, кораня і іншых органаў раслін.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
то́нкі
1. в разн. знач. то́нкий;
т. лёд — то́нкий лёд;
т. слой — то́нкий слой;
~кія па́льцы — то́нкие па́льцы;
т. го́лас — то́нкий го́лос;
~кая рабо́та — то́нкая рабо́та;
т. кры́тык — то́нкий кри́тик;
т. слых — то́нкий слух;
т. пах — то́нкий за́пах;
2. (изящный) то́нкий, утончённый, изы́сканный;
т. густ — то́нкий (утончённый, изы́сканный) вкус;
○ ~кія кі́шкі — то́нкие кишки́;
◊ ~кая шту́чка — то́нкая шту́чка;
т. намёк — то́нкий намёк;
кі́шка ~кая — (у каго) кишка́ тонка́ (у кого)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
абле́зці сов.
1. (потерять волосы, шерсть) обле́зть; (при линьке — ещё) облиня́ть;
2. разг. (потерять первоначальную окраску) вы́линять, облиня́ть, полиня́ть;
кашу́ля ~зла — руба́шка вы́линяла (облиня́ла, полиня́ла);
3. (потерять верхний слой чего-л.) обле́зть; облупи́ться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Страка́ ‘пятля (вушка) у лапцях’ (глыб., паст., Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), стро́кі ‘вушкі ў лапцях’ (Жд. 3, Мат. Маг.; барыс., Шатал.), “доўгія вяроўчатыя валокі, якія працягваюцца праз сярэднія вушкі і ўтвараюць па абодвух бакох пяткі пастолу вялікія петлі — строкі” (Серб. Вічын), сюды ж стро́чанікі ‘лапці (лепшага вырабу)’ (Мат. Гом.), стро́чка ‘стужка’ (Ян.). Параўн. укр. строка́ ‘рант у пасталах’, строчаки́ ‘шнуркі для прывязвання лапцей’, стрічка ‘стужка, тасёмка’, дыял. стри́чка ‘пятля для лоўлі птушак’, рус. строка́ ‘радок лыка пры пляценні лапцей’, польск. дыял. stroka, strzoka ‘паласа’, ст.-польск. stroka ‘пояс, паласа, кропка’, в.-луж. tšoka ‘шрам, след ад апёка’. Бязлай (3, 332) адносіць сюды ж славен. stróka ‘слой, нізка’ і серб.-харв. стро̏ка ‘кароста ў авечак’, štroka ‘нейкая хвароба ў свіней’. Літ. strakà ‘слой, нізка’ запазычана з славянскай. Слова роднаснае строк ‘авадзень’ (гл.), яго першаснае значэнне меркавалася як ‘укол; кропка’ (Міклашыч, 325; Траўтман, 284; Фасмер, 3, 780; Шустар-Шэўц, 1548), параўн. строк 3 (гл.). Паводле ЕСУМ (5, 444, 447–448), частка ўкраінскіх слоў лічыцца запазычанай з польскай і далей з ням. Strick ‘вяроўка, завязка’, што не выключае кантамінацыі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абало́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
1. Покрыва ў выглядзе шкарлупіны, скуркі (у пладах), тканіны або проста верхні слой чаго‑н. Ядзерка арэха захавана пад моцнай абалонкай. Зямны шар мае цвёрдую абалонку — зямную кару. Абалонка аэрастата. // Назва некаторых покрыўных тканак. Слізістая абалонка. Рагавая абалонка. Сеткавая абалонка. Радужная абалонка.
2. перан. Форма вонкавага выяўлення якога‑н. унутранага зместу. Пад знешняй фантастычнай абалонкай падання мы бачым яе [легенды] рэальную аснову. Івашын.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лак 1, ‑у, м.
Раствор смол або эфіраў цэлюлозы ў спірце, шкіпінары, алеі, якім пакрываюць паверхню прадметаў, каб на да ць ім бляск, засцерагчы ад псавання. Я вырэзваў з дрэва пеналы, скрыначкі, пакрываў іх лакам, пасля чаго наводзіў прыгажосць разьбой. Бядуля. // Бліскучы, высахлы слой гэтага раствору на паверхні якога‑н. прадмета. Пабліскваючы свежым лакам, паважна праходзяць аўтобусы з чырвонымі палосамі на светла-жоўтых кузавах. «Беларусь».
[Ням. Lack ад перс. lāk.]
лак 2,
гл. лакцы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
АТМАСФЕ́РА ЗО́РАК,
паверхневы слой зорак, у якім фарміруецца лінейчасты спектр выпрамянення зорак. У атмасферы зорак вылучаюцца 3 слоі: фотасфера — самы глыбокі і тонкі, які дае асн. частку бачнага выпрамянення, над ёй размяшчаюцца больш празрыстыя слаі — храмасфера і працяглая карона. Веды пра зоркі атрыманы пры вывучэнні спектра выпрамянення атмасферы зорак. Характар зоркавага спектра вызначаецца хім. і фіз. ўласцівасцямі атмасферы зорак, іх т-рай, ціскам, шчыльнасцю, хім. саставам і інш. Больш вывучана фотасфера зорак, храмасфера і карона — у Сонца.
т. 2, с. 76
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГА́СТРУЛА
(позналац. gastrula ад грэч. gastēr страўнік),
зародак шматклетачнага жывёльнага арганізма ў перыяд гаструляцыі; адна са стадый зародкавага развіцця. Упершыню апісаў А.А.Кавалеўскі ў 1865 пад назвай «кішэчная лічынка». Вылучаюць этапы ранняй (пасля бластулы), сярэдняй і позняй гаструлы. На апошнім этапе гаструла складаецца з двух слаёў клетак — вонкавага (першасная эктадэрма) і ўнутранага (першасная энтадэрма); у большасці жывёл да іх далучаецца трэці слой (мезадэрма). Унутраная поласць гаструлы (гастрацэль) трансфармуецца ў поласць кішэчніка, злучаецца з вонкавым асяроддзем праз бластапор — адтуліну першаснага рота.
т. 5, с. 85
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Клад 1 ’схаваныя каштоўнасці, скарб’ (ТСБМ, Яшк.). Ст.-рус. кладъ ’тс’, серб.-харв. кла̑да ’дабро, маёмасць’, польск. kład ’тс’. Паралелі сведчаць аб тым, што значэнне ’клад’ узнікла яшчэ ў праславянскі перыяд. Этымалогія празрыстая: да klasti (гл. класці). Прасл. kladъ мае дакладную балтыйскую паралель: літ. klõdas ’слой, палажэнне’ (параўн. клад 2), якое да літ. klóti ’рассцілаць, пакрываць’ (Фрэнкель, 274–275).
Клад 2 ’укладка раўніны длы вырабу вугалю’ (Мат. Гом.), ’складзеныя дровы’ (Сл. паўн.-зах., Др.-Падб.). Да класці (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Магу́тны ’вельмі дужы, здаровы’, ’вельмі вялікі, значны па сіле, велічыні’, ’тоўсты, масіўны (пра слой, пласт)’, ’з вялікімі вытворчымі і матэрыяльнымі магчымасцямі’ (ТСБМ, Касп., Бяльк.). Укр. могу́тний, рус. могу́тный ’моцны, магутны, здаровы’, чэш., славац. mohutný ’тс’. Утворана ад дзеепрыметніка цяп. часу mogǫt‑ пры дапамозе суф. ‑ъnъ‑jь. Да магчы́ (гл.). Параўн. Фасмер (2, 636), Махэк₂ (371). Анышкевіч (Сл. бойк. гов., 1, 426) супастаўляе бойк. маготний з венг. mag ’зерне’. Сюды ж магутнасць ’уласцівасць магутнага, вялікая сіла, моц’ (ТСБМ, Гарэц.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)