горад у Расіі, цэнтр Арэнбургскай вобласці, на рацэ Урал. 573,3 тысяч жыхароў (1994). Чыгуначны вузел. Аэрапорт. Машынабудаванне і металаапрацоўка (свідравальнае і газаперапрацоўчае абсталяванне, станка- і прыладабудаванне, гідрапрэсы і інш.), хімічная (гумава-тэхнічныя вырабы), лёгкая (тэкстыльная, вытворчасць пуховых хустак), харчовая (мукамольная, камбікормавая, мясная) прамысловасць; вытворчасць будаўнічых матэрыялаў. 5 ВНУ. Музеі.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Ліхатня́ ’дурнота, глупства’, ’непрыемны выпадак’, ’заблытанасць’ (Нас.). Утворана пры дапамозе суфікса ‑ня ад дзеяслова *ліхацець, параўн. укр.лихоти́тися ’рабіцца млосна’, лихоті́ти ’праклінаць, клясці’, рус.урал., сіб., амур.лихо́ти́ть ’нудзіць’, с.-урал.лихоти́ться ’прыхварнуць’, ст.-рус.лихотный (XI ст.) ’шалапутны’, лихоть ’адхіленне’, ст.-польск.lichocić ’даводзіць да нэндзы, вынішчаць, аслабляць’ (XVI ст.), lichotny ’дрэнны, ганебны, незаконны, подлы’, в.-луж.lichoćić ’займацца ліхвярствам’, чэш.lichotiti ’ліслівіць, хваліць’, славац.lichotiť ’дагаджаць’. Паўн.-прасл.lixotiti.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вяро́вачнік ’майстар, які ўе вяроўкі’ (БРС), рус.верёвочник: урал. ’той, хто цягне невад з вады’, гур’еўск. ’уладарнік невада’. Бел. лексема ўтворана ад прыметніка вяровачны і суф. ‑нік.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жа́ранікі ’смажаная бульба’ (Мат. Гом.). Параўн. рус.урал.жа́реньки ’смажаныя піражкі’. Ад дзеепрыметніка жа́раны < жарыць1 (гл.) з дапамогай суфікса ‑ік. Параўн. укр.варе́ник ’вараны піражок’. Гл. жаронка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ЗЛАТАУ́СТ,
горад у Расіі, у Чэлябінскай вобл., на р. Ай (Паўд.Урал). Засн. ў 1754, горад з 1865. 201 тыс.ж. (1996). Чыг. станцыя. Цэнтр чорнай металургіі і машынабудавання; дрэваапр., харч.прам-сць; вытв-сць будматэрыялаў. З 19 ст. цэнтр маст. гравюры на метале. Філіял Чэлябінскага тэхн. ун-та. Драм. т-р. Краязнаўчы музей (з 1825).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЯССЦЁКАВЫ БАСЕ́ЙН,
басейн ракі або возера, які не мае сувязі з акіянам. Адносіцца да вобласці ўнутранага сцёку. Бяссцёкавы басейн маюць Волга, Урал, Кура, Амудар’я, Сырдар’я і інш. рэкі, якія належаць да Арала-Каспійскай бяссцёкавай вобл., азёры Ісык-Куль, Балхаш, Лабнор. На Беларусі некаторыя азёры не маюць паверхневага сцёку (воз. Бледнае ў Нарачанскай групе азёр і інш.).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АМЕТЫ́СТ
(ад грэч. amethystos цвярозы, не п’яны),
мінерал, празрыстая фіялетавая разнавіднасць кварцу. Бляск шкляны. Трапляецца ў гранітных пегматытах, кварцавых жылах, пустотах вулканічных горных парод і інш. Буйныя, прыгожа афарбаваныя крышталі аметысту — каштоўныя камяні (ювелірныя і маст. вырабы). Радовішчы ў Замбіі, Зімбабве, Бразіліі (найб. каштоўныя), у Расіі (Урал), Узбекістане і інш. Наладжана вытв-сць сінтэтычных аметыстаў. Выкарыстоўваўся як амулет супраць п’янства.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГАЗЛІ́НСКАЕ РАДО́ВІШЧА газавае, ва Узбекістане, за 100 км на ПнЗ ад г. Бухара, у пустыні Кызылкум. Уваходзіць у Амудар’інскую газанафтаносную правінцыю. Адкрыта ў 1956, распрацоўваецца з 1961. Пачатковыя запасы газу каля 0,5 трлн. м³. Прадукцыйныя пясчанікі і алеўраліты мелу на глыб. 680—1180 м. Цэнтр здабычы — г. Газлі. Газаправоды на Урал, у цэнтр.еўрап. частку Расійскай Федэрацыі, Ташкент і інш.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
бае́ц, байца, м.
1. Удзельнік баёў; воін. Ідзі, баец, у жорсткі бой, Людзям пакутным памажы ты.Астрэйка.// Змагар за грамадскую справу. Яны байцы вялікай раці, Іх хата там, дзе ёсць прастор.Чарот.Яму [Мінску] сягоння безліч творчых спраў, Бо ён баец на мірным полі ратным.Хведаровіч.
2. Радавы ваеннаслужачы або партызан; салдат. Для пераможнага салюта. Якім байцоў Радзіма славіць, Мы ведалі, Урал магутны Даўно Руду ў мартэнах плавіць.Танк.[Намыснік Гані:] — Які ж з цябе баец арміі народных мсціўцаў.Грамовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Знявага ’абраза’. Укр.знева́га ’тс’. Рус.дыял.изнева́ганіжнегар., урал. ’насілле, няволя, прыціск’, урал. ’непрыемнасць’, польск.zniewaga ’знявага’. Параўн. чэш.znevážiti, славац.znevažiť ’пазбавіць важнасці’, рус.смал.знева́жить ’зняважыць, абразіць’. Аддзеяслоўны бязафіксны назоўнік ад знева́жаць (з ‑не‑ < jьz‑ne‑) з коранем vag‑ (гл. вага); параўн. антанімічную пару паважа́ць — пава́га. Значэнне аб’ядноўвае польск., бел., укр. мовы; крыніцай могуць быць як укр., бел. (паколькі існуе рус. іншазначная паралель; параўн. і знямога без польск. паралелі), так і польск. (наяўнасць ст.-польск.znieważca ’хто не паважае багоў’, чэш., славац.).
