катафілаксі́я
(ад ката- + гр. phylaksis = ахова)
паніжаная стойкасць пашкоджаных тканак чалавека і жывёл да дзеяння хваробатворных мікробаў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
нязло́мнасць, ‑і, ж.
1. Уласцівасць нязломнага. Вы лепш запомніце, Каб несці праз гады, Сказ Аб нязломнасці Савецкага салдата... Кірэенка.
2. перан. Стойкасць, цвёрдасць у перакананнях, намерах і пад. Людзі пазнаюцца не на парадах, а ў барацьбе з ворагам, — там паказваецца іх нязломнасць. Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Паста́ць ’узнікнуць, утварыцца’, ’стаць у нейкім парадку’ (ТСБМ), поста́ць ’размясціцца’, ’зрабіцца’ (ТС). Укр. поста́ти, постава́ти ’узнікаць, з’яўляцца’. Серб.-харв. по̀стајати ’станавіцца’, ’узнікаць, стварацца’. Да стаць (гл.). Прэфікс па‑ азначае паніжальную (інхаатыўную) дзею (як і літ. pa‑, параўн. pakvìpti ’запахнуць’, pamìlti ’палюбіць’).
Паста́ць 2 ’лік, твар на іканастасе’ (Нас.). Праз ц.-слав. ѷпостась ’твар, сутнасць’ (XI ст.) са ст.-грэч. ὑπόστασις ’стойкасць, мужнасць, непахіснасць’ (Фасмер, Этюды, 69; Фасмер, 3, 137) — уласна такімі выглядалі твары святых на іконах.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гартава́цца, ‑туюся, ‑туешся, ‑туецца; незак.
1. Станавіцца больш цвёрдым, пругкім, трывалым у выніку моцнага награвання і хуткага ахаладжэння (пра метал).
2. перан. Набываць стойкасць, вынослівасць, здольнасць пераносіць цяжкасці, неспрыяльныя ўмовы. Мы гартаваліся ў баях і ў працы дбалай, Мы небывалага юнацтва запявалы. А. Александровіч.
3. Зал. да гартаваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гартава́ць, ‑тую, ‑туеш, ‑туе; незак., каго-што.
1. Надаваць цвёрдасць, пругкасць, трываласць шляхам моцнага награвання і хуткага ахаладжэння.
2. перан. Выхоўваць стойкасць, вынослівасць, здольнасць пераносіць цяжкасці, неспрыяльныя ўмовы. Мы з пароды мужнай, працавітай, Гартавалі нас цяжкія бітвы. Панчанка. Мінулае было нялёгкім, але яно не толькі прыгнечвала, яно і вартавала. Ліс.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гартава́ць
(польск. hartować, ад ням. harten)
1) надаваць цвёрдасць, трываласць металу шляхам моцнага награвання í раптоўнага ахаладжэння;
2) перан. выхоўваць стойкасць, вынослівасць, здольнасць пераносіць цяжкасці.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
скала́, ‑ы; мн. скалы, скал; ж.
Каменная глыба, гара з крутымі схіламі, вострымі выступамі. Па моры плывуць караблі, Плывуць паміж рыфаў і скал... Купала. Непрыступнаю сцяной Карпацкія ўзняліся скалы. Танк. Узбярэжжа акіяна, на якім узнік горад — гэта магутная велізарная скала. Новікаў. // перан. Пра сілу, стойкасць, згуртаванасць. Рэспублікі нашы — скала, А сілу ім дружба дала — З’яднанасць савецкіх народаў. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стаіцы́зм, ‑у, м.
1. Напрамак у антычнай філасофіі, які патрабаваў свядомага падпарадкавання чалавека пануючай у свеце неабходнасці і панавання чалавека пад страсцямі.
2. перан. Стойкасць, мужнасць у жыццёвых выпрабаваннях, здольнасць супрацьстаяць спакусам. Помнячы пра бацьку і прыносячы яму за ўсё зробленае для беларускай культуры шчырую падзяку, мы, аднак, бяром сабе за прыклад сына — яго [Максіма Багдановіча] любоў да Айчыны, служэнне ёй, яго непахіснасць і нязломны стаіцызм. «Маладосць».
[Ад назвы порціка Stoa ў Афінах, дзе вучыў філосаф Зянон.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́трымка, ‑і, ДМ ‑мцы, ж.
1. Дзеянне паводле дзеясл. вытрымліваць — вытрымаць (у 6 знач.).
2. Уменне валодаць сабой; стойкасць, цярплівасць. Страціўшы адразу вытрымку, Вера Антонаўна ўсхліпнула і заківала галавою. Карпаў. Рашучасць і валявая вытрымка заўсёды былі спадарожнікамі гераізму. Кулакоўскі.
3. Р мн. ‑мак. Невялікі ўрывак, цытата з якога‑н. тэксту. Вытрымкі з рамана, з даклада.
4. Час, на працягу якога аб’ектыў фота‑, кінаапаратаў застаецца адкрытым у працэсе здымкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гарт
(польск. hart, ад ням. hart = цвёрды)
1) цвёрдасць, трываласць, якую набывае метал пасля моцнага награвання і раптоўнага ахаладжэння;
2) перан. стойкасць, якая набываецца ў барацьбе з цяжкасцямі, выпрабаваннямі;
3) тое, што і гартблей.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)