саракаго́ддзе, ‑я, н.
1. Тэрмін, прамежак часу ў сорак гадоў. Параўнальна мала зроблена за мінулае саракагоддзе і ў галіне даследавання сістэмы словаўтварэння ў сучаснай беларускай мове. Суднік.
2. Гадавіна якой‑н. падзеі, здарэння, што адбыліся сорак гадоў таму назад.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Саракапы́тнік ’падалешнік Asarum L.’ (Нар. лекс.). Ад сорак + капыта паводле круглавата-ныркападобнай формы лісця. Параўн. іншыя назвы гэтай расліны: капытнік, канячыя капыткі (Кіс., 20).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сарачы́ны ’саракавы дзень пасля чыёй-небудзь смерці’ (ТСБМ, Шат., Ян., Мат. Гом.). Рус. сорочи́ны, укр. сорокови́ни, сорочи́ни ’тс’. Ад со́рак (гл.) (Фасмер, 3, 724).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сарака...,
Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову «сорак», напрыклад: саракамінутны, саракарублёвы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
арышта́нт м., уст. ареста́нт;
◊ со́рак бо́чак ~таў — сем вёрст до небе́с и все ле́сом
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
czterdziestka
czterdziest|ka
ж.
1. сорак (лічба);
2. саракавы нумар; чатыры дзесяткі;
3. разм. сорак гадоў;
on jest po ~ce — яму ўжо за сорак;
4. разм. кварта;
~ka wódki — кварта гарэлкі
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
саракавы́, ‑ая, ‑ое.
Ліч. парадк. да сорак. Саракавы нумар. □ Загналі.. [дзяўчаты] кароў у лес, у саракавы квартал. Масарэнка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Гайнікі́ ’мера даўжыні’ (Сцяшк.: «Гайнʼикʼи́ и ро́зныйа былʼи́, и со́рак ме́траў, і во́сʼимʼисʼат, йи́мʼи калʼи́сʼцʼи мʼе́ралʼи зʼамлʼу́»). Відавочна, з *гоннікі (з дысіміляцыяй ‑нʼнʼ‑ > ‑йнʼ) да *gonъ ’мера даўжыні’ (< *gъnati).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паўста́нец, ‑нца, м.
Удзельнік паўстання. Праз пяць-дзесяць хвілін атрад паўстанцаў, чалавек сорак, быў у поўным баявым парадку... Чарот.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
арышта́нт, ‑а, М ‑нце, м.
Уст. Той, хто пазбаўлены волі, знаходзіцца пад вартай.
•••
Пагаварыць сорак бочак арыштантаў гл. пагаварыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)