Мяшолка ’лапата для замешвання корму жывёле’ (Касп.). Да мяша́ць (гл.) > мяшалка. Аб мене а > о гл. Карскі, 1, 94–102.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

лапа́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж.

1. Невялікая лапата.

2. Тое, што і лопасць (у 2 знач.).

Лапаткі турбіны.

3. Плоская шырокая косць трохвугольнай формы ў верхняй частцы спіны.

4. Плоскі няспелы стручок гароху ці іншай бабовай расліны.

Лапаткі гароху.

◊

Ва ўсе лапаткі (бегчы; разм.) — вельмі хутка.

Палажыць (класці) на лапаткі — пры дужанні (па)валіць саперніка на спіну, а таксама наогул перамагчы.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

лопа́та ж. лапа́та, -ты ж.; (заступ) жалязня́к, род. жалезняка́ м., ры́даль, -для м., рыдлёўка, -кі ж.; (совковая) шу́фель, -фля м.;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

шу́фель, ‑фля, м.

Шырокая, глыбокая лапата, прызначаная, галоўным чынам, для перасыпання сыпучых рэчываў. Андрэй набраў шуфель жыта, патрос над засекам і, нібы адступнога, сыпануў у няпоўны мех. Грахоўскі. Барашкін грузіў смецце на каламажку шуфлем. Шуфель быў шырокі, з вельмі зручна выгнутым дзержаком. Савіцкі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Лапаткава́ць ’паглыбляць барозны для сцёку вады пасля сяўбы жыта’ (Жд. 1), ельск. ’спускаць ваду з града ў’ (Выг.). Да лапата (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Рылёўка, рыля́ўка ’лапата’ (Сцяшк. Сл.). Ад рыдлёўка (гл.) у выніку прыпадабнення р да л з наступным сцяжэннем лл у л (рыдлёўка > рыллёўка > рылёўка).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ша́нцавы

(польск. szańcowy, ад szaniec < ням. Schanze = акоп)

ваен. які служыць для акопвання, для капання траншэй і інш. (напр. ш-ая лапата, ш. інструмент).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

лапа́тачка ж.

1. памянш. гл. лапата, лапатка;

2. (для расцірання фарбаў, лякарстваў і пад.) Spátel m -s, -, f -, -n

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Ры́дзель, рыдзіль, рыдзяль ’драўляная лапата, акутая металам’ (слонім, віл., шуміл., брасл., докш., Сл. ПЗБ; вілейск., маладз., шчуч., ЛА, 2), ’здаровы, крэпкі чалавек’ (віл., брасл., Сл. ПЗБ), ры́даль, ры́дзель ’рыдлёўка’ (Сцяшк.; маладз., Янк. Мат.; Цых., ТС; маст., ЛА 2; Выг.), ры́дель, ры́дэль ’рыдлёўка’ (Сл. Брэс.; бяроз., кобр., ЛА 2), рыдзе́ль ’рыдлёўка (акц.)’, ры́длі ’рыдлёўка’ (ашм., ЛА 2), ст.-бел. рыдель: рыдель купили до резаня дерну (1685), рыдль ’жалезная лапата’ (1507). Запазычана са ст.-польск. rydl, rydel ’лапата’ (Булыка, Запаз., 290), якое ў сваю чаргу лічыцца ўтварэннем ад рыць (польск. ryć) ’капаць’ (Брукнер, 471). Што да значэння ’здаровы, крэпкі чалавек’, то тут адбылася метафарызацыя на аснове пераносу назвы прадмета на чалавека паводле пэўнай унутранай уласцівасці.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Жалязня́к 1 ’парода, што змяшчае жалезную руду’ (ТСБМ). Рус. железня́к, укр. залізня́к, славац. železniak, славен. železnjak ’тс’. Утворана ў выніку кандэнсацыі са спалучэння тыпу жалезны камень. Час утварэння няпэўны, хаця наяўнасць слова ў мовах усіх трох груп, а таксама семантыка і словаўтварэнне (гл. SP, 1, 89) не выключаюць вельмі даўняга яго паходжання.

Жалязня́к 2 ’рыдлёўка’ (абл., ТСБМ, Сцяшк. МГ, Сл. паўн.-зах.). Рус. калуж. железня́к, смал. желе́зник ’лапата’. Утворана ў выніку кандэнсацыі са спалучэння жалезная лапата пры дапамозе суфікса ‑як, відаць, даволі позна (XIX–XX стст.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)