Змяя́, змей. Рус. змея́, змей, укр. змія́, змій, польск. żmija ’змяя’, в.-луж. zmij, ’змей, дракон’, zmija ’гадзюка’, н.-луж. zmija ’змяя’, чэш. zmije, уст. zmij, славац. zmija, славен. zmȋja ’змяя, дракон’, zmij, zmȃj ’дракон’, серб.-харв. змѝја ’змяя’, зма̑ј ’змей, дракон’, балг. змия̀, змей, макед. змија, змеј ’змяя, змей’. Ст.-слав. змиꙗ, змии. Ст.-рус. змѣи, змьй (XII ст.), змѣя (XIV ст.). Прасл. zmьja, *zmьjь узводзяць да таго ж кораня, што зямля (гл.), як табуістычную назву са значэннем ’зямны гад’ ці ’які поўзае па зямлі’. Суфікс ‑jь утвараў назоўнік м. р., адкуль ж. р. утвараўся фармантам а. Праабражэнскі, 1, 253; Фасмер, 2, 100; Шанскі, 2, З, 99; Махэк₂, 717; Скок, 3, 657; БЕР, 1, 648; Саднік-Айцэтмюлер, Handwört., 337; Копечны, Zákl. zásoba, 426; Покарны, І, 415; Мейе, Et., 248, 393.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

вуж, вужа́ і (радзей) ву́жа, мн. вужы́, -о́ў, м.

Адна з неядавітых змей сямейства паўзуноў.

Выкручвацца вужом (таксама перан.:

1) падлізвацца, падлашчвацца, дабіваючыся чаго-н.;

2) падманам, хітрасцю старацца выйсці з цяжкага становішча).

|| прым. вужо́вы, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

паўзу́чы, -ая, -ае.

1. Які поўзае, перамяшчаецца шляхам поўзання.

Паўзучыя гады (пра змей).

2. Які сцелецца па зямлі або чапляецца за што-н.

Паўзучыя расліны.

○

Паўзучы эмпірызм (кніжн., неадабр.) — няўмелае апісанне фактаў без іх аналізу і абагульнення.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

мангу́ст, ‑а, М ‑сце, м. і мангу́ста, ‑ы, ДМ ‑сце, ж.

Невялікая драпежная жывёліна трапічных краін, некаторыя віды якой знішчаюць ядавітых змей.

[Фр. mangouste.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

джа́ліць, -лю, -ліш, -ліць; незак., каго-што.

1. Раніць, упівацца джалам, кусаць (пра насякомых, змей).

Пчолы джаляць.

2. перан. Раніць крыўднымі словамі, колкімі заўвагамі.

Крытычныя выказванні джалілі яго, выводзілі з раўнавагі.

|| зак. уджа́ліць, -лю, -ліш, -ліць; -лены.

Уджаліла змяя.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

вуж, вужа́ (і радзей) ву́жа, м.

1. Адна з неядавітых змей сямейства паўзуноў.

2. у знач. прысл. ву́жам. Звіваючыся, выгінаючыся.

•••

Выкручвацца вужом гл. выкручвацца.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Líndwurm

m -(e)s, -würmer цмок, змей, драко́н

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

zaklinacz

м. заклінальнік;

zaklinacz wężów — заклінальнік змей

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

змяя́, -і́, мн. зме́і і (з ліч. 2, 3, 4) змяі́, змей, ж.

Паўзун з доўгім звілістым целам, без ног, звычайна з ядавітымі зубамі.

Ядавітая з.

Грымучая з.

|| памянш. зме́йка, -і, ДМ -йцы, мн. -і, зме́ек, ж.

|| прым. змяі́ны, -ая, -ае.

З. яд.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

васілі́ск, ‑а, м.

1. Жывёліна з роду яшчарак з доўгім хвастом і грэбенем на спіне, якая жыве ў трапічнай Амерыцы.

2. Казачнае страшыдла, змей, ад позірку якога гіне ўсё жывое.

[Грэч. basiliskos.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)