жара́, ‑ы, ж.
Разм. Тое, што і жар (у 2, 3 знач.). На небе сінім, пабялеўшым ад жары, сонца не хацела доўга [сыхо]дзіць кнізу. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чарльсто́н, ‑а, м.
Амерыканскі танец (першапачаткова негрыцянскі) — разнавіднасць хуткага факстрота, а таксама музыка да гэтага танца. Жар факстрот! Сып чарльстон! На раялі ў трыццаць тон. Крапіва.
[Ад геагр. назвы.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Жа́ры ’цёмна-чырвоны; жоўта-карычневы; рыжы’ (глуск., Янк. II; Сл. паўн.-зах.). Аб масці каня ’краснаваты, руды конь’ (з паясненняў у Сл. паўн.-зах.). Укр. бук. жарий ’рыжы, вогненна-чырвоны’, славен. žȃr ’вогненна-чырвоны’. Параўн. рус. уладз., вяц. жар ’чырвоны колер’, кур. жаровый ’чырвоны, аранжавы’, серб.-харв. жа̑р ’чырвань, румянец’. Відаць, прасл. адгалінаванне імені žarъ у значэнні прыметніка ў выніку канверсіі паводле колеру тленнага вуголля, абазначанага тым жа іменем у функцыі назоўніка. Гл. жар, жар-птушка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́гарнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак., што.
Выграбці што‑н. адкуль‑н. Выгарнуць жар з печы. □ Міхаська выгарнуў дручком з агню некалькі бульбін і палез пад купчастую елку. Сіняўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ex cinere in prunas
3 попелу ў жар.
Из пепла в жар.
бел. 3 агню да ў полымя. Ад ваўка ўцякаеш, а на мядзведзя наскочыш.
рус. Из огня да в полымя. От дождя да под капель.
фр. Se jeter dans le feu pour éviter la fumée (Броситься в огонь, чтобы избежать дыма).
англ. From smoke into smother (Из огня да в полымя).
нем. Vom Regen in die Traufe kommen (Из дождя в водосточный канал).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
штука́рскі, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да штукара, штукарства, уласцівы ім. У гмах далоні — і жар-птушкі Чародкай сядуць на плячы. Ківок — і з рота пырснуць стужкі — Штукарскія спавівачы. Макаль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Жа́ратак ’жар у печы’ (Жд. 2, Шатал.). Рус. дыял. паўн. жера́ток, ’заглыбленне ў печы для жару’, жара́ток ’тс’, ’прысак’, н.-луж. žoratk, žoratki ’жар, прысак’, польск. żarzątek ’жар’, серб.-харв. жера́так памянш. ад жера ’жар’. Ст.-рус. жератъкъ ’прысак, сера, смага’, жаратъкъ, жаратникъ ’заглыбленне ў печы для жару’ (з XVII ст.), ц.-слав. жаратъкъ ’тс’, ст.-бел. («Александрыя» XVII ст.). Ваян (Gram. comp., IV, 702) тлумачыць як назоўнік, суадносны з прыметнікам на ‑ат‑ (паралельна з засведчанымі ў ст.-слав. утварэннямі на ‑av: жеравъ), утвораны з дапамогай ‑ъкъ. Аб пашырэнні слова ў паўн.-рус. гаворках і вар’іраванні гл. Дзярагін, Этимология, 1966, 177.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жа́рнік ’касцёр’ (Мат. Гом.). Рус. дыял. паўн.-ўсх. жа́рник ’тс’. Ад жар (гл.) з суфіксам ‑нік або ад прыметніка *жарны ’такі, што змяшчае жар’ (паўн. польск. żarny ’тс’) з суфіксам ‑ік. Пра назоўнікі з ‑нік гл. Сцяц., Афікс. наз., 55.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
заграба́ць несов.
1. (сгребая, подбирать) загреба́ть;
2. (во что-л. сыпучее) зарыва́ть;
3. перен., разг. загреба́ть, заграба́стывать;
1-3 см. загрэ́бці;
◊ чужы́мі рука́мі жар з. — погов. чужи́ми рука́ми жар загреба́ть;
хоць грабля́мі (лапа́тай) ~ба́й — хоть лопа́той загреба́й
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Пы́жня ’падпрыпечак’ (ашм., Сцяшк. Сл.). Няясна. Магчыма, да польск. perz ’тлеючыя вуглі, жар’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)