шы́ты, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад шыць.
2. у знач. прым. Зроблены, выраблены шыццём; сшыты. Ты вострым плугам Рэзаў дзірваны. Насіў з дзяругі Шытыя штаны. Куляшоў. З гэтай простай прапановай нельга было не згадзіцца, асабліва калі прыняць пад увагу лёгкасць шытых чоўнаў. Маўр.
•••
Не лыкам шыты — пра чалавека, не пазбаўленага здольнасцей, ведаў, умення трымаць сябе і пад.
Шыта белымі ніткамі — няўмела, няўдала, дрэнна скрыта, схавана што‑н.
Шыта-крыта — скрытна, патаемна ад іншых, у поўнай тайне (застаецца, робіцца і пад.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
по́за
1. по́за, -зы ж., паста́ва, -вы ж.;
снима́ть в ра́зных по́зах здыма́ць у ро́зных по́зах (паста́вах);
2. перен. по́за, -зы ж.;
◊
стать (встать) в по́зу (кого) стаць у по́зу (каго);
приня́ть по́зу (кого, какую) прыня́ць по́зу (каго, якую).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
zastosować się
зак. do kogo/czego падпарадкавацца каму/чаму; прыстасавацца да каго/чаго;
zastosować się do czyich wskazówek — выканаць (прыняць да выканання) чые ўказанні
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
agenda
agend|a
ж.
1. сектар; аддзел; філіял (установы);
2. нататнік; памятная кніжка для запісвання спраў;
3. ~y мн. справы;
przejąć ~y — прыняць справы
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Галаве́нь ’назва рыбы’ (БРС, Касп., Шат., Нас.). Параўн. рус. дыял. смал. голави́нь ’тс’. Паколькі гэтыя назвы ізаляваныя (сувязь з назвамі тыпу рус. дыял. головня́ ’галавень’ няпэўная, таму што рус. слова ж. р.), то, здаецца, пераконвае меркаванне Трубачова (Эт. сл., 7, 10) пра сувязь рус. голавинь з назвамі тыпу рус. гола́вль, голо́вль, го́лове́ль, укр. голове́ль ’тс’. Калі гэта так, мы можам прыняць дысіміляцыю л — л > л — н (*галаве́ль > галаве́нь). Зыходнай формай, якой Трубачоў надае статус праславянскай, з’яўляецца *golvjь (вытворнае з суф. ‑jь ад *golva ’галава’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ла́зні́к 1, ла́зьнік ’сядзібны дух, дамавік, які (пераважна) знаходзіўся ў лазні’ (Нік., Няч., Інстр. 2, Бяд., Мат. Гом.). Да лазня (гл.). Суфіксацыя, як у хлеўнік, хатнік, гуменнік, еў нік (гл.).
◎ Лазні́к 2 ’птушка бугай малы, Ixobrychus minutus’ (Інстр. 2), відавочна, лазнік (націск на ‑ік, калі прыняць пад увагу гнездаванне птушкі — у лазняках і чароце — БелСЭ, 2, 441). Да лаза (гл.). Лексема ўзнікла ў выніку універбізацыі словазлучэння, якое складалася з прыметніка і назоўніка, параўн. стол. лозяный вовк, петрык. лозяны воўчок ’тс’ (Нікан.). Аналагічна польск. trzcinnik ’тс’ < trzcina ’чарот’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кама́нда
(фр. commande)
1) кароткі вусны загад камандзіра;
2) узначальванне якой-н. воінскай часці (напр. прыняць каманду над ротай);
3) невялікае вайсковае падраздзяленне, атрад спецыяльнага прызначэння (напр. каравульная к., к. падрыўнікоў);
4) экіпаж судна;
5) спартыўны калектыў (напр. баскетбольная к.);
6) спецыяльны двайковы код (прадпісанне, указанне, інструкцыя), які запісаны на машыннай мове дадзенай ЭВМ і вызначае яе дзеянні пры пэўнай аперацыі ў вылічальным працэсе.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
падпіса́ць, ‑пішу, ‑пішаш, ‑піша; зак., каго-што.
1. Паставіць подпіс для пацвярджэння, пасведчання чаго‑н. Шафёр працягнуў Веньяміну дарожны ліст. — Падпішыце. Мне на базу трэба. Навуменка. // Прыняць якія‑н. абавязацельствы, умовы і пад., змацоўваючы іх подпісам (подпісамі). Падпісаць дагавор. □ Вярнуўшыся з Прыстанькі з усімі асцярогамі, настаўнікі разышліся хто куды, з тым, аднак, каб вечарам сабрацца ў школе для абмеркавання пастановы і падпісаць яе. Колас.
2. Зрабіць які‑н. надпіс, паметку на чым‑н. Падпісаць сшытак.
3. Уключыць у лік падпісчыкаў. Падпісаць на газеты і часопісы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
узбрае́нне н
1. (дзеянне) Áufrüstung f -, -en, Rüstung f -, -en;
го́нка узбрае́нняў паліт Wéttrüsten n -s;
скарачэ́нне узбрае́нняў Rüstungsbeschränkung f -, -en;
2. вайск (матэрыяльная частка) Bewáffnung f -, -en; Áusrüstung f -;
прыня́ць [узя́ць] на узбрае́нн in die Bewáffnung áufnehmen* [éinführen]; перан áusnutzen vt, ánwenden*
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Ато́рва ’вісус, гультай’ (Нас., Гарэц., Бяльк., Юрч.). Рус. маск. оторва, оторвиголова ’тс’. Параўн. сарвігалава; рус. сорванец, сорвиголова, укр. урвиголова, урвитель, зірвиголова. Паралелі шыбенік ’нягоднік’ (< ’павешаны’), укр. шибеник ’гультай’, польск. wisus, магчыма, рус. повеса з аналагічным пераасэнсаваннем даюць магчымасць прыняць як дапушчальнае этымалагічнае тлумачэнне Насовіча, 377: «нібы сарваўся з шыбеніцы». Магчыма і іначай: параўн. рус. сорваться с цепи, бел. дыял. сарвілаўшчына ’беднасць з-за ляноты’; рус. хоть голову оторви і інш. Так ці інакш аторва, сарвігалава адлюстроўваюць корань дзеяслова рв‑аць (гл.), у дадзеным выпадку з прэфіксам ато‑ (*otъ‑); утворана слова як бязафіксны назоўнік ад дзеяслова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)