са́жа, ‑ы, ж.
1. Прадукт няпоўнага згарання паліва, які чорным налётам асядае ў комінах, дымаходах і пад. Наталля стаяла ля печы, выцірала фартухом запэцканы сажаю нос і была нейкая безуважная. Сіўцоў.
2. Абл. Хвароба хлебных злакаў. Шаманскі крануўся абвугленага коласа рукою і на пальцах асталася ліпкая тлустая сажа. Дуброўскі.
•••
Галандская сажа — чорная фарба, якая выкарыстоўваецца ў жывапісе, паліграфіі і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
stumpf
a тупы́; тупано́сы
éine ~e Náse — кірпа́ты нос
2) ма́тавы, без бля́ску
3) перан. тупы́ абыя́кавы
~e Gléichgültigkeit — тупа́я абыцкавасць
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
snout
[snaʊt]
n.
1) мы́за, пы́са, мо́рда f. (каня́, каро́вы), мо́рдачка f. (вавёркі, за́йца)
2) лыч -а́ m., ры́ла n. (сьвіньні́)
3) па́шча, зя́па f. (саба́кі, ры́бы)
4) informal чалаве́чы нос (асаблі́ва вялі́кі)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
nose2 [nəʊz] v.
1. ру́хацца паво́льна і асцяро́жна (пра машыны, караблі і да т.п.)
2. ню́хаць, абню́хваць (пра жывёл)
3. infml (into) со́ваць/утыка́ць нос у чужы́я спра́вы
nose about/around/round [ˌnəʊzəbˈaʊt/ˌnəʊzəˈraʊnd/ˌnəʊzˈraʊnd] phr. v. выню́хваць, выве́дваць, вызнава́ць
nose out [ˌnəʊzˈaʊt] phr. v. infml праню́хаць, разве́даць
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
stuff2 [stʌf] v.
1. набіва́ць, запі́хваць;
My head is stuffed with facts. У мяне галава забіта фактамі;
She stuffed the child with sweets. Яна на карміла дзіця цукеркамі
2. набіва́ць, напі́хваць чу́чала
3. фаршырава́ць
4. заклада́ць, забіва́ць;
My nose is stuffed up. Мне залажыла нос.
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Лапано́сы ’чалавек з шырокім, пляскатым носам’ (Касп., ТСБМ; кіраў., Нар. сл.; жлоб., Мат. Гом.), ’лапаносы, кірпаносы’ (Растарг.). Літ. lapanõsis ’той, у каго нос мае форму ліста’, параўн. šikšnósparnis lapanõsis ’шыраканосая лятучая мыш, Rhinolophus ferrum eguinum’. Магчыма, балтызм, аднак з прычыны неакрэсленасці арэала пашырэння лексемы ў літоўкай мове (адсутнасць дадатковых дадзеных) нельга дакладна вызначыць крыніцу. Сюды ж лапаноска ’водная птушка шыраканоска, Anas clypeata L.’ (Інстр. 2; слуц. Федз.–Доўб.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пасыкну́цца 1 ’паімкнуцца што-н. зрабіць’ (бераст., Сцяшк. Сл.), пасыка́цца ’выклікацца на якую-н. справу’, ’кідацца’ (Нас.), пасыка́нне ’парыў’, насыка́ць ’выстаўляцца наперад’ (Нас. Доп.), ’соваць нос’, пасы́кнуцца ’вытыркнуцца’ (Грыг.). Балтызм. Параўн. літ. síekti ’імкнуцца’, pasíekti ’дасягнуць (дасягнуць) мэты’. Сюды ж укр. сікатися ’кідацца’, ’прыдзірацца’, ’спрабаваць зрабіць што-небудзь’.
◎ Пасыкну́цца 2 ’пахіснуцца’ (ТС). Да *сікну́ць, напрыклад, у выразе драг. спіна сыкнула ’прастрэл у спіне’ (Лучыц-Федарэц). Відаць, з seknęticnpacn. sekti ’сячы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пы́ка ’твар; морда, пыса’ (Нас., Ян., Растарг.): у саба́кі чорна пыка (Сцяшк.), пы́кі экспр. ’губы’ (Сл. Брэс.), сюды ж пы́ктарацца ’тыкаць мордай’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Параўн. укр. пи́ка ’морда’, рус. пи́ка ’морда, рыла’, пи́квица ’нос, кончык носа’. Паводле ЕСУМ (4, 367), са зменай галосных ад пу́кати ’трэскаць, лопаць’; беспадстаўна беларускія формы выводзяцца з украінскай, чаму пярэчыць перш за ўсе геаграфія слоў. Відаць, звязана чаргаваннем з пы́ца ’морда’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пло́ский
1. (о поверхности) пло́скі; (ровный) ро́ўны;
пло́ская пове́рхность пло́ская паве́рхня;
пло́ская печа́ть пло́скі друк;
2. (приплюснутый) пляска́ты; (покатый) пахі́лы; (с низкими краями) плазава́ты; (неглубокий) неглыбо́кі; (мелкий) плы́ткі;
пло́ская стопа́ мед. пляска́тая ступня́;
пло́ская грудь пляска́тыя гру́дзі;
пло́ский лоб, нос пляска́ты лоб, нос;
пло́ские че́рви пляска́тыя чэ́рві;
пло́ская кры́ша пахі́лы (пляска́ты) дах;
пло́ский я́щик плазава́тая скры́нка;
пло́ская таре́лка плы́ткая (плазава́тая) тале́рка;
3. перен. тупы́, няўда́лы; (банальный) бана́льны;
пло́ские шу́тки тупы́я жа́рты;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
заткну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак., што.
1. Закрыць якую‑н. адтуліну, засунуўшы ў яе што‑н.; заторкнуць. Заткнуць шчыліны мохам. Заткнуць вушы пальцамі. □ [Старая] заткнула пакуллем бутэльку і паставіла яе ў кут. Чыгрынаў. [Антон] заткнуў анучаю дзірку ў акне і агню не запальваў. Чорны. // Заціснуць (нос), каб не чуць дрэннага паху. Заткнуць нос.
2. Засунуць які‑н. прадмет за што‑н., куды‑н. Заткнуць сякеру за пояс. □ І не запхнуў, не заткнуў [дзядзька] пучок сена назад у вязку, панёс яго ў руцэ ў двор. Капыловіч.
•••
Заткнуць дзірку — ліквідаваць няхватку ў чым‑н., разлічыцца з даўгамі.
Заткнуць за пояс каго — перамагчы, перавысіць каго‑н. у чым‑н. Нават і зараз, нягледзячы на свае восемдзесят год, дзед Мікіта за пояс маладога заткне. Колас.
Заткнуць рот (горла, глотку) каму — прымусіць замаўчаць. — Чуеце, людзі добрыя, мне хоча рот заткнуць, каб я ні слова, ні паўслова. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)