цёмны
1. в разн. знач. тёмный; (о погружённом во мрак — ещё) мра́чный;
~ная ноч — тёмная ночь;
~ныя валасы́ — тёмные во́лосы;
~нае не́ба — тёмное (мра́чное) не́бо;
2. перен., в разн. знач. тёмный; (об отсталом — ещё) неве́жественный;
све́тлыя і ~ныя ўспамі́ны — све́тлые и тёмные воспомина́ния;
~ныя спра́вы — тёмные дела́;
ц. сэнс — тёмный смысл;
ц. чалаве́к — тёмный (неве́жественный) челове́к;
○ ~ная вада́ — тёмная вода́;
◊ ц. лес — (для каго) тёмный лес (для кого);
~ная спра́ва — тёмное де́ло;
ад ~нага да ~нага (ад цямна́ да цямна́) — от темна́ до темна́;
чужа́я душа́ — ц. лес — посл. чужа́я душа́ — потёмки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Стапа́ ‘адзінка падліку пісчай паперы, роўная 1000 лістоў’ (ТСБМ), stapá або stupień ‘ступня’ (Пятк. 2). Параўн. укр. стопа́ ‘ступня; стос’, рус. стопа́ ‘ступня; старая мера’, стараж.-рус. стопа ‘ступня, падэшва нагі; крок’, польск. stopa ‘ступня, мера даўжыні’, чэш. stopa ‘тс’, славац. stopa ‘тс’, в.-луж. stopa ‘нага, след нагі, крок; мера’, н.-луж. stopa ‘тс’, серб.-харв. сто̀па ‘ступня, след, крок; мера’, славен. stópa ‘крок, след, ступня’, балг. стъпа́ло ‘ступня’, стъпка ‘крок’, макед. стапало ‘ступня’, станка ‘крок, мера’, ст.-слав. стопа ‘след, ступня, крок’. Прасл. *stopa ‘падэшва (нагі), след (нагі)’; якое з’яўляецца аддзеяслоўным назоўнікам ад незахаванага прасл. *stepti (гл. ступіць) з чаргаваннем e/o; Борысь, 578; гл. яшчэ Фасмер, 3, 766–767 з аглядам літ-ры; ЕСУМ, 5, 426–427.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
невое́нный
1. (не относящийся к войне) невае́нны;
невое́нный груз невае́нны груз;
2. (не относящийся к армии, штатский) невайско́вы, цыві́льны;
невое́нный челове́к невайско́вы (цыві́льны) чалаве́к;
3. сущ. невайско́вы, -вага м., цыві́льны, -нага м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
недотро́га
1. м. и ж. недаты́ка, -кі м. и ж., незачэ́па, -пы м. и ж.; (о мужчине) разг. недаткнёны, -нага м.; (о женщине) разг. недаткнёная, -най ж.;
2. бот. бальзамі́н, -ну м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
любо́й
1. прил. любы́, ко́жны; (всякий) уся́кі; (каждый) ко́жны;
любо́й цено́й любо́й цано́й;
в любо́е вре́мя у любы́ час;
2. сущ. любы́, -бо́га м., ко́жны, -нага м.;
любо́й из вас любы́ з вас.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
пя́тый пя́ты;
◊
пя́тое колесо́ в теле́ге пя́тае ко́ла ў во́зе;
с пя́того на деся́тое (пя́тое че́рез деся́тое) пя́тае це́раз дзяся́тае;
ну́жен (нужна́, нужно́) как соба́ке пя́тая нога́ патрэ́бен (патрэ́бна) як саба́ку пя́тая нага́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
неве́жа м., ж.
1. (о мужчине) недаліка́тны, -нага м., няве́тлівы, -вага м.; (о женщине) недаліка́тная, -най ж., няве́тлівая, -вай ж.; (грубиян) грубія́н, -на м.; (грубиянка) грубія́нка, -кі ж.;
2. разг., уст., см. неве́жда.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
засадзі́ць, ‑саджу, ‑садзіш, ‑садзіць; зак., каго-што.
1. чым. Заняць якую‑н. плошчу пад пасадку раслін. Засадзіць клумбы кветкамі. Засадзіць участак бульбай.
2. Заснаваць што‑н., зрабіўшы пасадку. Засадзіць малады сад. □ Грышаў бацька не толькі вартаваў стары бор, а засадзіў новы лес. Кірэенка.
3. Разм. Пасадзіць куды‑н. прымусова; зняволіць. Думаў Макар — каюк: засадзіць праклятая баба ў турму. Асіпенка.
4. за што і з інф. Разм. Прымусіць займацца чым‑н. Засадзіць за работу. □ На канферэнцыі, як і ў мінулым годзе, Голад засадзіў Кастуся пісаць справаздачу. Прокша.
5. Разм. Засунуць куды‑н. [Вэня] засадзіў руку за бравэрку і абмацаў там рэвальвер. Чорны.
6. Разм. Усадзіць, увагнаць глыбока што‑н. вострае. Засадзіць тапор у калодку. □ — Учора .. знянацку я такі, мусіць, засадзіў стрэмку, і нага мая цяпер аж торгае. Баранавых.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
непако́іць, ‑кою, ‑коіш, ‑коіць; незак., каго.
1. Выклікаць непакой, трывогу, хваляванне. Думка аб тым, як памірыцца з дзедам, увесь час непакоіла хлопчыка. Сіняўскі. Наступіў дзень, а Ядзі не было. Гэта непакоіла Сашу: чаму спазняецца? Новікаў. // Абуджаць непакой, хваляванне. Вечары. Сяло. Гулянкі. Пах садоў мяне дурманіў. І дзявочыя вяснянкі Непакоілі ў тумане. Аўрамчык.
2. Парушаць чый‑н. спакой, турбаваць каго‑н., перашкаджаць каму‑н. Рыгору стала няёмка, што ў гэткую пару непакоіць гаспадароў кватэры. Гартны. Доўга сядзець у палаце, непакоіць хворага дзяжурны доктар не дазваляў. Пальчэўскі. Пакуль добра не развіднела, [жанчыны] ішлі спакойна, а як паднялося сонца, пачалі непакоіць самалёты. Гурскі. // Прычыняць боль. «Не будзем.. [асколкі] чапаць, — сказаў хірург, — яны ў мякаці і неўзабаве перастануць непакоіць». Марціновіч. Апошні год штосьці зноў пачала непакоіць левая нага, ампутаваная да калена. Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
улада́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Мець у сваёй уласнасці, распараджацца кім‑, чым‑н. Уладаць крыніцамі сыравіны. □ [Чалавек:] — Не відаць ні табе, ні такім, як ты, беднякам дабра да таго часу, пакуль цар і багацеі ўсім будуць уладаць і ў сваіх руках уладу трымаць. Якімовіч.
2. Мець якія‑н. якасці, уласцівасці. [Старэйшая дзяўчына] ўладала тым хараством вобліку, калі не замінае нічога лішняга, нічога не дадасі і нічога не паправіш. Лужанін.
3. Дзейнічаць, рухаць часткамі свайго цела. [Салдат:] «І нага сапсавана, і правай рукой я, на ліха, бадай не ўладаю...» Дубоўка.
4. перан. Трымаць у сваёй уладзе; ахопліваць (пра пачуцці, думкі і пад.). Многа яшчэ дзён туляўся .. [Адам] паблізу свайго дома, але ні разу не зайшоў пабачыцца з бацькам: страх быць злоўленым уладаў ім бесперапынна. Чорны. Адзінае пачуццё ўладала Загорскім: неўразуменне. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)