Стэп ‘бязлесная раўніна, пусташ’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., ТС), сцеп (сьцеп, степ) ‘тс’ (ТС, Бяльк., Косіч). Параўн. укр.степ, рус.степь. Мяркуецца, што з’яўляецца метафарычным пераносам у геаграфічную тэрміналогію анатамічнага тэрміна прасл.*stьpь ‘хрыбет, спіна (у жывёл)’, параўн. рус.степь ‘хрыбет, спіна (у быка, каровы, каня, сабакі)’, гл. Мяркулава, Этимология–1968, 86–91), харв.stȃpi ‘свіныя лапаткі’, stȇpi ‘кавалак свінога мяса з лапаткамі’ (Борысь, Etymologie, 407–408), утворанага з дапамогай суф. ‑ь (< ‑ĭ‑) ад асновы, засведчанай у літ.stìpti ‘затрымлівацца, марудзіць; цапянець’, stiprùs ‘моцны, цвёрды’, лат.stipt ‘рабіцца цвёрдым’, лац.stipes ‘пень, калода’ (< і.-е.ste̯ip‑, stip‑). Іншыя версіі гл. Фасмер, 3, 755–756; ЕСУМ, 5, 409. Беларускае слова, відаць, з украінскай і/ці рускай моў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тверць ’цвёрдасць, зацвярдзенне’ (пух., Сл. ПЗБ), ст.-бел.тве́ржа ’крэпасць, цытадэль’ (Ст.-бел. лексікон). Параўн. укр.твердь ’гарт’, тве́рджа ’цвёрдасць; крэпасць’, рус.твердь ’цвёрдасць; крэпасць’, стараж.-рус.твьрдь ’нябесны звод; крэпасць’, польск.twierdz ’цвёрдасць’, старое ’крэпасць’, twierdza ’крэпасць’, в.-луж.twjerdź ’цвёрдасць; сухадол’, н.-луж.twarź ’цвёрдасць; сухадол; крэпасць’, чэш.tvrz, славац.tvrdz ’крэпасць’, балг.твърд ’цвёрдасць; крэпасць’, ст.-слав.тврьдь ’тс’. Дэрыват ад цвёрды (гл.), значэнне ’крэпасць’ лічыцца калькай лац.firmitās ’цвёрдасць; крэпасць, умацаванне’ або с.-в.-ням.vestenunge ’умацаванне, крэпасць’ (Фасмер, 4, 32). Хутчэй за ўсё, слова ўзнікла ў выніку дыстантнай дысіміляцыі з цвердзь (цьвердзь) ’усякая цвёрдая, моцная аснова’ (Ласт.), гл. Пра магчымасць запазычання формаў са значэннем ’крэпасць’ са стараславянскай гл. ЕСУМ, 5, 532.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
няўхі́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Які не мае адхіленняў ад чаго‑н., пастаянны; нязменны. Няўхільны рост прадукцыйнасці працы. Няўхільны ўздым матэрыяльнага дабрабыту.//Цвёрды, непахісны. Галадай заўжды ведаў, чаго хацеў, і быў няўхільны ў сваіх намерах.Быкаў.Без прынук мы імкнём, няўхільныя, да мэты, прыгажэем, як і горад гэты, што ўзнялі яднаннем душ і рук.Русецкі.
2. Такі, што нельга парушыць, які не падлягае змяненню; абавязковы. Няўхільны закон.
3. Які непазбежна вынікае з абставін; немінучы. І чуе Цімох — і пад ім Звісае няўхільная кара.Колас.А здаралася ўсё гэта, калі ўспамінаць па парадку, не так сабе, .. а, як напэўна сказаў бы інжынер Лось, у выніку няўхільнага і заканамернага развіцця падзей.Краўчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
па́нцыр, ‑а, м.
1. Адзенне ў выглядзе кашулі, зробленае з пераплеценых дробных металічных кольцаў, якім карысталіся даўней для засцярогі ад удараў халоднай зброяй. Часам сталь скрабне паліцу, Часам іскрай пырсне крэмень... І хаваюцца пад дзёрнам Пікі, панцыры і шлемы, Труны царскіх слуг, ваякаў...Танк.//перан. Аб чым‑н. цвёрдым, што пакрывае што‑н. Гіпсавы панцыр. □ Цвёрды, як сталь, панцыр аўтастрады, што не паддаваўся і лому, прабіў звычайны баравічок — беленькі, далікатны!Карпюк.
2. Цвёрдае покрыва тулава ў некаторых жывёл (кракадзілаў, чарапах, ранаў). Бедная чарапаха схавалася ў свой панцыр.Маўр.
3. Металічная абшыўка ваенных караблёў, паяздоў; браня. Панцыр крэйсера.
4. Вадалазны скафандр для работы на вялікіх глыбінях.
[Ням. Panzer.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
акамяне́лы, ‑ая, ‑ае.
1. Які стаў цвёрдым як камень, ператварыўся ў камень. Акамянелы раствор. □ І лісцейка як адціснулася тысячы год назад, так і захавала свой малюнак у акамянелым дрэве.Лынькоў.//перан. Які стаў цвёрды, сухі ад працяглага ляжання. І стаялі счарнелыя печы З пераваранай бульбай, З выкіпеўшай капустай, З акамянелым хлебам.Блатун.Зямля стала зусім акамянелай.Каваль.
2.перан. Які стаў нерухомым, замёр; застылы, аслупянелы. Ваня стаяў акамянелы. Няўжо праўда?Новікаў.
3.перан. Які страціў здольнасць выяўляць якія‑н. пачуцці; абыякавы да ўсяго. На пярэдняй парце, сціснуўшы галаву далонямі, сядзела з акамянелым тварам Рая.Шамякін.Пеця стаяў з акамянелым сэрцам, абхапіўшы рукамі худыя плечы маці, і таксама плакаў.Сіняўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тыта́н1, ‑а, м.
1. У старажытнагрэчаскай міфалогіі — бажаство з ліку волатаў, якое змагалася з багамі Алімпа, а таксама нашчадак волатаў.
2.перан. Чалавек вялікага таленту, надзвычайнае розуму. Які віхар воплескаў заўсёды раздаваўся, калі ў прэзідыуме паказвалася гэта магутная фігура тытана чалавечай мыслі [А. М, Горкага].Купала.Ф. Энгельс, характарызуючы выдатных дзеячаў эпохі Адраджэння, назваў іх тытанамі па сіле думкі, страсці і характару, па шматбаковасці і вучонасці.Алексютовіч.
[Грэч. titanos.]
тыта́н2, ‑у, м.
Хімічны элемент, цвёрды метал серабрыста-белага колеру, які шырока выкарыстоўваецца ў караблебудаванні, ракетнай і авіяцыйнай тэхніцы.
тыта́н3, ‑а, м.
Вялікі кіпяцільнік асобай канструкцыі. — А ты бачыла, што ўжо тытан закіпеў? — звяртаецца да Вольгі Фрося.Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ка́рта
(польск. karta < лац. charta, ад гр. chartes)
1) чарцёж зямной паверхні або зорнага неба (напр. геаграфічная к.);
2) ліст паперы, бланк, які трэба запоўніць спецыяльнымі звесткамі (напр. санаторная к.);
3) цвёрды папяровы лісток з умоўнай фігурай, які ў сукупнасці з іншымі лісткамі складае калоду для гульні.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
упэ́ўнены
1. (цвёрды) sícher, fest;
упэ́ўнены го́лас síchere [féste] Stímme;
2. (перакананы) überzéugt (учым-н. von D), gewíss, sícher (G); zúversichtlich;
быць упэ́ўненым у по́спеху des Erfólges sícher sein, séiner Sáche gewíss sein;
быць упэ́ўненым укім-н. sich auf j-n verlássen*;
◊
бу́дзьце ўпэ́ўнены! séien Sie únbesorgt!, verlássen Sie sich daráuf!
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
фікса́цыя
(фр. fixation, ад лац. fixus = цвёрды, нерухомы, моцны)
1) замацаванне чаго-н. у пэўным становішчы;
2) замацаванне ў пісьмовым выглядзе звестак, думак;
3) засяроджанне на чым-н. увагі;
4) апрацоўка фіксатарам 2 клетак, тканак, органаў для кансервацыі іх структуры;
5) апрацоўка фіксажам праяўленых адбіткаў на негатыве або пазітыве.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Злы. Рус.злой, укр.злий ’тс’, польск., серб.-луж.zły ’кепскі, злы’, чэш., славац.zlý ’тс’, славен.zál, zèl ’злы’, ’някепскі’, серб.-харв.за̏о, балг.зъл, макед.зол. Ст.-слав.зълъ ’кепскі, злы’. Ст.-рус.зълый ’кепскі, злы’, ’варожы, грэшны’ (XI–XII стст.). Прасл.zъlъ, верагодна, мела значэнне ’кепскі’, адкуль потым развіваліся іншыя значэнні. Выводзяць з і.-е.*gʼhu̯el ’згінацца (у тым ліку духоўна)’, да якога адносяць іран.zūr ’хлусня’, ст.-грэч.φαλός ’дурны’, φῆλος ’зманлівы’, лац.fallo ’падманваю’, літ.atžúlas ’цвёрды, злы’. Шанскі, 2, З, 95; Фасмер, 2, 99 (дзе і літ-ра); Махэк₂, 716; Скок, 3, 642–643; БЕР, 1, 663–664; Абаеў, Этимология, 1966, 252; Траўтман, 372–373; Покарны, І, 489–490. Пра ст.-бел. ужыванне слова гл. Булахаў, Прыметнік, 3, 87–89.