тлумачэ́нне н
1. (дзеянне) Erklärung f -, -en, Áuslegung f -, -en, Déutung f -, -en;
літара́льнае тлумачэ́нне wörtliche Áuslegung;
няпра́вільнае [памылко́вае] тлумачэ́нне Míssdeutung f;
2. (тлумачальны тэкст) Kommentár n -s, -e, Erläuterung f -, -en
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
леге́нда ж
1. (паданне) Legénde f -, -n, Ságe f -, -n; Erdíchtung f -, -en, Märchen n -s, - (выдумка, вымысел);
2. (тлумачальны тэкст на картах і г. д.) Legénde f -, -n; Zéichenerklärung f -, -en
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
абкарна́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
Разм. Падрэзаць, абстрыгчы вельмі коратка, няроўна. Абкарнаць валасы. // Няўмела скараціць які‑н. тэкст, зрабіць непажаданыя купюры. Абкарнаць кнігу. // перан. Пазбавіць якое‑н. вучэнне, тэорыю чаго‑н. істотнага; сказіць. Не баючыся памыліцца, можна сказаць, што з гэтага, надзвычай багатага думкамі, разважання Энгельса сапраўдным здабыткам сацыялістычнай думкі ў сучасных сацыялістычных партыях стала толькі тое, што дзяржава «адмірае», па Марксу, у адрозненне ад анархічнага вучэння аб «адмене» дзяржавы. Так абкарнаць марксізм значыць звесці яго да апартунізму, бо пры такім «тлумачэнні» застаецца толькі смутнае ўяўленне аб павольным, роўным, паступовым змяненні, аб адсутнасці скачкоў і бур, аб адсутнасць рэвалюцыі. Ленін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
zusámmenziehen
*
1.
vt
1) сця́гваць, збіра́ць
2) скарача́ць (тэкст); зву́жваць
2.
(sich)
1) заця́гвацца, сця́гвацца
2) збіра́цца, надыхо́дзіць, набліжа́цца
ein Gewítter zieht sich zusámmen — збіра́ецца навальні́ца
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
піса́ць, пішу́, пі́шаш, пі́ша; пішы́; пі́саны; незак.
1. што і без дап. Перадаваць на чым-н. якія-н. графічныя знакі.
П. літары. П. разборліва.
2. што. Складаць які-н. тэкст, ствараць літаратурны твор.
П. заяву.
П. вершы.
3. што аб кім-чым, пра каго-што і з дадан. сказам. Паведамляць ці выказваць што-н. пісьмова.
Газеты пішуць пра падзеі ў горадзе. П. пра дасягненні нацыянальнага мастацтва.
4. каму. Звяртацца да каго-н. пісьмова.
П. у вышэйшыя інстанцыі.
5. што. Ствараць творы жывапісу.
П. пейзаж.
◊
Закон не пісаны для каго або каму (разм.) — пра таго, хто дзейнічае, як яму захочацца.
Дурням закон не пісаны.
Пішы прапала (разм.) — аб непазбежнасці якой-н. страты, няўдачы і пад.
|| зак. напіса́ць, -пішу́, -пі́шаш, -пі́ша; -пішы́; -пі́саны.
|| наз. піса́нне, -я, н. (да 1, 2,4 і 5 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Піса́ць ’перадаваць (на паперы) графічныя знакі’, ’складаць пісьмовы тэкст’, ’складаць літаратурны або музычны твор’ (ТСБМ, Яруш., Сл. ПЗБ, ТС, Бяльк., Стан.), даўг. ’маляваць’ (Сл. ПЗБ), піса́ты ’распісваць посуд’ (Вярэн.), пі́снуць ’чыркнуць, зрабіць рыску’ (ТС); піса́цца ’рэгістраваць шлюб’ (Касп.; воран., Сл. ПЗБ; ашм., Сцяшк. Сл.), мсцісл. ’перапісвацца’ (Юрч. СНЛ). Укр. писа́ти, рус. писа́ть; польск. pisać, н.-луж. pisaś, в.-луж. pisać, чэш. psáti, славац. písať, славен. písati, серб.-харв. пи́сати, макед. пише, балг. пиша, ст.-слав. пьсати. Прасл. *pьsati і *pisati, роднаснае ст.-прус. peisāi ’яны пішуць’, літ. piẽšti ’маляваць фарбамі’, ’рысаваць вуглём’, ст.-інд. pim̊śati ’аздабляе, фармуе’, ст.-перс. ni‑pišta ’запісаны’, тахар. B pinkam ’піша’, ст.-грэч. ποικίλος ’стракаты’, лац. pingō, ‑ere < першаснае *pinkō (Эрну–Мее, 2, 508) ’маляваць’, ’вязаць іголкай’, ст.-в.-ням. fêh ’стракаты’ < і.-е. *pei̯kʼ‑. Слова з асновай *pьs‑ утварылася паводле *bьrati ’браць’. Першаснае значэнне ў *pьsati было ’маляваць’ (Міклашыч, 270; Траўтман, 210; Фасмер, 3, 266; Махэк₂, 495; Бязлай, 3, 40).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
раздзялі́ць сов., в разн. знач. раздели́ть; (на части — ещё) расчлени́ть;
харчы́ трэ́ба было́ р. на не́калькі дзён — продово́льствие ну́жно бы́ло раздели́ть на не́сколько дней;
рака́ ~лі́ла гэ́тыя во́бласці — река́ раздели́ла э́ти о́бласти;
р. тэкст на пара́графы — раздели́ть (расчлени́ть) текст на пара́графы;
р. з кім-не́будзь сваю́ ра́дасць — раздели́ть с ке́м-л. свою́ ра́дость
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
адступле́нне, ‑я, н.
1. Дзеянне паводле дзеясл. адступіць (у 1–4 знач.).
2. Устаўка ў тэкст якога‑н. літаратурнага твора, не звязаная з яго асноўнай тэмай або сюжэтнай лініяй; устаўка ў вуснае апавяданне. Пасля гэтага невялікага філалагічнага адступлення, мы вярнуліся зноў да пытання аб чайках. В. Вольскі. // Адхіленне ад тэмы даклада, паведамлення. — Праўда, час тады быў іншы, не такі, як цяпер, — Андрэй Давыдавіч абвёў зрокам прысутных, нібы просячы ў іх дазволу зрабіць маленькае адступленне ўбок. Кулакоўскі.
•••
Лірычнае адступленне — а) прасякнутая лірыкай, эмоцыямі частка мастацкага твора, якая перапыняе паслядоўнае развіццё сюжэта (рамана, аповесці, паэмы і пад.); б) перан. Адхіленне ад тэмы гаворкі, бяседы пад уплывам якіх‑н. уласных пачуццяў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пі́саны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад пісаць.
2. у знач. прым. Напісаны ад рукі (у адрозненне ад друкаванага). Пісаныя кнігі. // у знач. наз. пі́санае, ‑ага, н. Тэкст, напісаны ад рукі. Па друкаваным разбірае, а па пісаным — з вялікай натугай. Навуменка.
3. у знач. прым. Уст. Размаляваныя якімі‑н. узорамі. Пісаныя дэкарацыі.
•••
Віламі па вадзе пісана — аб чым‑н. мала магчымым.
Закон не пісан гл. закон.
Пісаная прыгажуня гл. прыгажуня.
Пісаны прыгажун гл. прыгажун.
Як па пісаным — гладка, бойка (гаварыць, расказваць і пад.). Затое калі я ўжо блізка знаёміўся з людзьмі, дык тады знаходзіліся і дасціпныя словы, і сур’ёзныя гісторыі, якія магу расказваць, як па пісаным. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шоўк м тэкст Séide f -, -n (тканіна); Séidenfaden m -s, -fäden, Séidenzwirn m -(e)s, -e (ніткі);
натура́льны шоўк échte Seide f;
шту́чны шоўк Kúnstseide f, Viskóse [vıs-] f -;
на шаўку́ auf Séide (geárbeitet), mit Séide gefüttert
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)