адвярну́ць, -вярну́, -ве́рнеш, -ве́рне; -вярні́; -ве́рнуты; зак., каго-што.
1. Павярнуць у другі бок.
А. галаву ўбок.
2. Варочаючы, адняць, адсунуць.
А. камень.
3. Паставіць на месца што-н. перавернутае, абернутае.
А. воз.
А. ночвы.
4. Адагнаць, накіраваць у другі бок (пра жывёлу).
А. карову ад жыта.
5. Адагнуць край чаго-н.
А. халявы ботаў.
6. безас. Аб пачуцці агіды, непрыязнасці да каго-, чаго-н. (разм.).
Адвярнула ад гарэлкі (безас.).
7. перан. Адцягнуць (увагу, думку і пад.).
Справы адвярнулі ўвагу ад дому.
◊
Нос адвярнуць (разм., неадабр.) — выказаць сваё незадавальненне чым-н.
|| незак. адваро́чваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пабі́ць, -б’ю́, -б’е́ш, -б’е́; -б’ём, -б’яце́, -б’ю́ць; -бі́; -бі́ты; зак.
1. гл. біць.
2. каго (што). Забіць у якой-н. колькасці, перабіць.
Ён сотні ворагаў пабіў.
3. каго (што). Перамагчы ў спаборніцтве, гульні, спрэчцы.
У штурханні ядра ён пабіў усіх.
4. што. Пашкодзіць (пасевы і інш.).
Град пабіў жыта.
5. што. Разбіўшы, знішчыць, паламаць што-н. адно або ўсё, многае.
П. талерку.
П. пасуду.
6. што. Сапсаваць, пашкодзіць (пра воспу, моль і пад.).
Моль пабіла паліто.
Воспа пабіла твар.
7. што. Узнікнуць; усыпаць або пакрыцца чым-н.
Бровы пабіла сівізна.
8. што. У картачнай гульні: пакрыць карту партнёра старшай картай.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
бэ́рсаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., што.
Разм.
1. Блытаць, заблытваць. Шукаючы травы, бо лугавіна ж голая, як бубен, каровы раз-пораз лезуць у жыта, бэрсаюць авёс, а пан злуе і ганяецца за мною. Бажко.
2. Няўмела або неакуратна вязаць, абвязваць што-н; плесці. — От не ўмешваліся б лепей, тата, не ў сваё. Бэрсаеце сетку, ну і бэрсайце. Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ву́сцішна,
Разм.
1. Прысл. да вусцішны. Лёгкі ранішні ветрык калыхаў загоны жыта,.. і яно ільснілася, выгіналася і роўна, вусцішна гуло. Сачанка.
2. безас. у знач. вык. Страшна, жудасна. [Стары:] — І да таго стала вусцішна, апанаваў такі жах, што і выказаць вам нельга. Пальчэўскі. Пасля гэтых успамінаў, цікавых, але звычайных, ідуць такія, ад якіх ажно неяк.. вусцішна. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́жаць 1, ‑жну, ‑жнеш, ‑жне; пр. выжаў, ‑жала; заг. выжні; зак., што.
Зжаць на якой‑н. плошчы што‑н. Выжаць лаву жыта. □ Кожнай [жанчыне] хочацца не паддацца, выжаць як мага больш. Васілевіч. // Пражаць. Выжаць сярпамі праходы для жняяркі.
вы́жаць 2, ‑жму, ‑жмеш, ‑жме; пр. выжаў, ‑жала; заг. выжмі; зак., што.
Падняць паступова штангу, гіру і пад. ад грудзей уверх.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
згнаі́ць, згнаю, згноіш, згноіць; зак., каго-што.
Дапусціць да гніення, зрабіць непрыгодным для ўжывання. — Не на пана працуем, — сказаў Кірыла, — усё гэта наша, калгаснае... Сабе ж горш, зробім, калі згноім жыта. Гурскі. // перан. Загубіць (у турме, ссылцы і пад.) цяжкімі ўмовамі жыцця. [Ураднік] лаяўся, гразіў, абяцаў арыштаваць і згнаіць у турме, спрабаваў купіць ліслівасцю, але Агапа стаяла на сваім. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пава́жыць, ‑жу, ‑жыш, ‑жыць; зак., каго-што.
1. Вызначыць вагу, цяжар каго‑, чаго‑н.; узважыць. Паважыць мяшок. □ [Гаспадар] вынес з сянец торбу жыта з бязменам, паважыў: — На, бяры свае фунты. Лобан. [Клемс] памацаў зерні пальцамі, наважыў іх на руцэ і сыпнуў. Галавач.
2. Узважыць усё, многае або ўсіх, многіх. Паважыць усю бульбу.
3. і без дап. Важыць некаторы час.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хто-ніхто́, каго-нікаго, каму-нікаму, каго-нікаго, кім-нікім, аб кім-нікім, займ. неазначальны.
Хто-небудзь з людзей; некаторыя людзі. Хто-ніхто выходзіў араць на зіму, сеяць жыта, капаць бульбу. Каваленка. Хто-ніхто з хлопцаў не саромеўся без запрашэння, без тостаў каштаваць пастаўленае на сталы пітво, але толькі ў тым пакоі, які адводзіўся для моладзі. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
аржа́нішча Поле, дзе зжата жыта (БРС). Тое ж аржонне (Маладз., Слаўг.), аржы́ска (Вор.), аржэўнік (Леп., Слаўг.), аржышча (Арш., Грыг. 1851, Навагр., Паст., Слаўг., Смарг., Смален. Дабр.), ржэўнік, аржані́шча (Слаўг.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
◎ Ку́зла 1 ’чараўніцтва’ (полацк., Суднік, вусн. паведамл.). Параўн. чэш. kouzle, славац. kuzio, в.-луж. kuzio ’тс’. Да *kuzlo ’коўка’ (< zkovali) (Фасмер, 2, 402). Суфіксацыя на ‑slo (SP, 1, 103–104). Параўн., аднак, кузла 2.
◎ Ку́зла 2 ’закрутка з каласоў на ніве жыта, зробленая з мэтай чараўніцтва’ (Сл. паўн.-зах.). Рус.« кузло ’ніжні канец снапа’. Параўн. літ. kužulas ’сноп з рэштак сена’ (Фрэнкель, 324). Далейшыя сувязі праблематычныя. Значэнне бел. слова, магчыма, узнікла пад уплывам кузла©.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)