Ры́пацца ’рухацца’ (Янк. Мат.), ’ёрзаць, рухацца’ (Гарэц.), ры́пнуць ’хутка пайсці’ (рэч.), рус. рыпаться ’безпаспяхова спрабаваць зрабіць што-небудзь’, дыял. рыпать, рыпе́ть ’рыпець’, укр. ри́пати ’рыпець’, ри́патися ’часта адчыняць дзверы’, польск. rypać ’шыбаваць’, ’уцякаць’, саст. ’біць нагой’, ’рыпець’, чэш. rýpati ’калупаць што-небудзь’, ’тыкаць’, ’піхаць’ > ’чапляцца да каго-небудзь’, ’крыўдзіць’, rypati se ’калупацца’, славац. rýpať ’капаць’ > ’чапляцца да каго-небудзь’, чэш. rypati ’капаць, рыць’, vyrypovat ’ісці пружыністым, спешным крокам’, в.-луж. rypać ’калупаць’, н.-луж. rypaś, балг. рѝпам ’падкідваю ўверх’, ’падскокваю, скачу’. Прасл. *rypati ’рыць, рваць, капаць’. І.‑е. база *reup‑ ’ламаць’, ’вырываць’, ’рваць’, ’раздзіраць’, з расшыральнікам ‑s‑: *reups‑: *rups‑: *ryps‑; корань *reu‑ (: *rw‑) ’рыць’, ’капаць’ (Покарны, 1, 868–870; Куркіна, ОЛА, 135; БЕР, 6, 261–263 з літ-рай). Параўн. літ. ruõpti ’капаць’, raūpti ’выдзёўбваць’, ’раскалупваць’, rupěti ’клапаціцца’, ст.-в.-ням. roubon (ням. rauben) ’рабаваць’, лац. rumpo ’рву’, ’разрываю’, ст.-інд. ropayati ’абламвае’ (Чарных, 2, 130–131).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ры́йка ’лыч’ (шчуч., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл.), ’верхняя або ніжняя частка лыча’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Верагодна з польск. ryj ’лыч’, ryjek ’лычык, хабаток’. Хаця не выключае, што гэта незалежнае ўтварэнне ад рыць (гл.), як на́крыўка, сну́йка.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

нагаспада́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак.

Разм. Кіруючы гаспадаркай, дасягнуць чаго‑н. [Цімох:] — Лубін будзем сеяць, сырадэлю. [Даніла:] — Сей. Пагляджу, як ты нагаспадарыш. Пальчэўскі. Без каня не нагаспадарыш і на добрай зямлі. Галавач.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

наме́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак.

Разм. Тое, што і намерыцца (у 1 знач.). [Антон] выйшаў за вароты, пастаяў, падумаў і ўжо як чалавек, які цвёрда нешта намерыў, пашыбаваў да брата. Ракітны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

падбадзёрыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак., ого.

Надаць, падбавіць каму‑н. упэўненасці, cілы, бадзёрасці; падняць настрой. Маленькая пахвала завуча падбадзёрыла хлопчыка. Пальчэўскі. Практыка акрыліла семінарыстаў, падбадзёрыла іх, вярнула весялосць. А. Александровіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Нары́цца ’наткнуцца, напароцца’ (ТС), ’натрапіць, наскочыць’: Нарыўса на жураўля на балоці (саліг., Нар. словатв.). Да рыць (гл.), пра паралелізм у развіцці прасл. *ryti, *гъоай і *rinęii гл. Мяркулава, Этимология–1978, 98, параўн. нарвацца ’натрапіць’, нарынуць ’тс’ і пад.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

паве́рыць, -ру, -рыш, -рыць; зак.

1. каму-чаму і ў каго-што. Прыняць на веру што-н., стаць перакананым у кім-, чым-н.

П. у перамогу.

Паверце, ён не памыляецца тут.

Мы ў яго паверылі.

2. каму-чаму. Прыняць за праўду што-н., чые-н. словы.

П. чуткам.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

закупо́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак., каго-што.

Шчыльна заткнуць, закрыць дзірку, адтуліну ў чым‑н. Закупорыць бочку. // перан. Разм. Прымусіць каго‑н. безвыходна сядзець у памяшканні; заперці. Закупорыць у чатырох сценах.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ашчэ́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак., што.

1. Пагрозна, злосна выскаліць зубы (пра жывёл).

2. Паказаць, выскаліць зубы (пра чалавека). — Аднак ты дужая, — ашчэрыў.. [гестапавец] жоўтыя зубы. — Мае ўдары вытрымлівае не кожны. Дудо.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

вы́курыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак., каго-што.

1. Дакурыць да канца; скурыць. Выкурыць папяросу, люльку.

2. Выгнаць дымам. Выкурыць лісу з нары.

3. перан. Разм. Выжыць, прымусіць выйсці. Выкурыць няпрошаных гасцей.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)