адзе́ць, адзе́ну, адзе́неш, адзе́не; адзе́нь; адзе́ты; зак., каго-што
1. Надзець на каго-н. вопратку, апрануць.
А. дзіця.
Зіма адзела поле снегам (перан.).
2. Апрануць кім-н.
А.
Дзедам Марозам.
3. Забяспечыць каго-н. адзеннем.
Бацькі дзяцей адзелі і абулі.
4. Тое, што і надзець; нацягнуць.
Ледзь адзеў пальчаткі.
5. перан. Пакрыць; ахінуць.
Дубы зялёны плашч адзелі.
|| незак. адзява́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| звар. адзе́цца, адзе́нуся, адзе́нешся, адзе́нецца; адзе́нься; незак. адзява́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
|| наз. адзява́нне, -я, н. (паводле 1 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Напрану́ць ’накрыць’: Напрані яе радном (гродз., З нар. сл.), напрануцца, напрянуцца ’накрыцца’: Лісцяйкам напрянуся (Кос.), Napranùŭsia każuchóm (Пятк.); напрануць, напрянуць ’надзець, апрануць’ (Нас., Бяльк., Пал., Мат. Гом., Ян.), напрянуцца ’адзецца, апрануцца’, ’укрыцца’ (Нас., Мат. Маг.), рус. дыял. напрянуть ’надзець, накінуць’, укр. напрянути ’пакрыць, накрыць, нацягнуць’, незак. напрядати. Відаць, да прасл. *prędati, шматзначнага дзеяслова, які сярод іншых меў значэнне ’рабіць рэзкія рухі’ (параўн. рус. конь прядет ушами), ’накідваць’, гл. прадаць ’бегаць’ (Растарг.), прануць ’стукнуць, ударыць’ (Нас.); збліжэнне з *prętati ’хаваць’ праз стадыю ’прыбіраць’, ’нараджаць і хаваць нябожчыка’, ’апранаць’, да якога Мяркулава (Этимология–1974, 67) адносіць бел. напрануць, напрануцца, можа быць другасным, параўн. апранаць. Гл. таксама напра́тка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
überdecken
I
vt накрыва́ць, засціла́ць (чым-н.)
sie hat das Tíschtuch übergedeckt — яна́ накры́ла стол абру́сам
II
vt накрыва́ць, акры́ць; буд. тс. перакрыва́ць
den Tisch mit Lack ~ — пакры́ць стол ла́кам
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
подёрнуть сов. зацягну́ць, мног. пазаця́гваць; (покрыть) пакры́ць; (застлать) засла́ць, мног. пазасціла́ць; (затуманить) затума́ніць; (окутать) аху́таць;
моро́з уже́ подёрнул ре́ку то́нким льдом маро́з ужо́ зацягну́ў (пакры́ў) раку́ то́нкім лёдам;
дым подёрнул дере́вья дым зацягну́ў (засла́ў, аху́таў) дрэ́вы;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
засыпа́ць, засыпаць
1. (яму і г. д.) zúschütten vt, áuffüllen vt;
2. (пакрыць слоем) überschǘtten vt; перан тс überhä́ufen vt;
засыпа́ць падару́нкамі mit Geschénken überschǘtten;
засыпа́ць пыта́ннямі mit Frágen bestürmen;
3. (корму жывёле) hínschütten vt
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
зацерушы́ць 1, ‑церушу, ‑цярушыш, ‑цярушыць; зак., каго-што.
Пакрыць тонкім слоем чаго‑н. сыпкага. [Партызаны] адвярнулі ўбок рэйку, зацерушылі цямнеючыя мясціны снегам і хутка пайшлі назад. Федасеенка. Зайздрошчу Волзе ад душы, Яна перада мной як на далоні, Яе сняжок зацерушыў, І вольны вецер ходзіць, звоніць. Астрэйка. / у безас. ужыв. Дарогу злёгку зацерушыла снегам. Кавалёў.
зацерушы́ць 2, ‑церушу, ‑цярушыш, ‑цярушыць; зак.
Пачаць церушыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абве́яць, ‑вее; зак., каго-што.
Абадзьмуць, абдаць паветранай плынню. Прыязджайце, як вецер Паўдзённым дыханнем калоссе абвее. Арочка. Ледзьве прыкметная плынь паветра з паплавоў абвеяла.. [Тамаша] лёгкім холадам. Чорны. // Абарваць, абтрэсці, асыпаць (пра лісце, пялёсткі і пад.). Ты, мой лісточак, Ты, мой зялёны, Ты мяне кідаць будзеш, Ветры павеюць, Цябе абвеюць, Я адна застануся. Глебка. // безас. Пакрыць, абсыпаць чым‑н. Падарожнага абвеяла снегам.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
усе́яць, усёю, усееш, усее; зак., што.
1. Засеяць, заняць пасевамі (звычайна ў вялікай колькасці). Усеяць усю зямлю.
2. Пакрыць, запоўніць усю паверхню вялікай колькасцю чаго‑н. На дварэ зусім прамнілася, мароз узмацніўся, і вясёлыя зоркі ўсеялі ўсё неба. Чарнышэвіч. Дарогу герою мы кветкамі ўсеем. А. Александровіч. // перан. Заняць сабой (усю прастору, усю паверхню чаго‑н.). Рыбакі ўсеялі ўвесь бераг возера.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зма́заць, зма́жу, зма́жаш, зма́жа; змаж; зма́заны; зак.
1. гл. мазаць.
2. каго-што. Пакрыць слоем чаго-н. тлустага, вадкага.
З. завесы ў дзвярах.
З. драпіну ёдам.
3. што з чаго. Размазаць, сцерці.
З. фарбу рукой.
4. перан., што. Зрабіць невыразным, расплывістым, пазбавіць пэўнасці і вастрыні; сапсаваць, звесці на нішто (разм.).
З. пытанне.
5. каго (што) па чым і без дап. Моцна стукнуць (разм., груб.).
З. па твары.
|| незак. зма́зваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. зма́зка, -і, ДМ -зцы, ж. (да 2 знач.) і зма́званне, -я, н. (да 2—4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
накры́ць, -ры́ю, -ры́еш, -ры́е; -ры́ты; зак.
1. гл. крыць.
2. каго-што. Пакрыць, закрыць каго-, што-н. зверху.
Н. машыну брызентам.
3. Папасці ў цэль (пры абстрэле, бамбардзіроўцы); знішчыць.
Н. праціўніка артылерыйскім агнём.
4. перан. Ахінуць; ахутаць (пра цемру, туман і пад.).
Ноч накрыла ўсё навокал.
5. Зрабіць дах, страху.
Н. хату шыферам.
6. каго (што). Злавіць, захапіць знянацку на месцы злачынства (разм.).
Н. бандытаў.
◊
Накрыць (на) стол — падрыхтаваць стол для яды, паставіўшы ўсё неабходнае.
|| незак. накрыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; наз. накрыва́нне, -я, н. (да 2 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)