слон, слана, м.
1. Буйная траваедная млекакормячая жывёліна з доўгім хобатам і двума біўнямі, якая жыве ў трапічнай Афрыцы і Азіі.
2. Шахматная фігура, якая можа перамяшчацца на любую колькасць клетак па дыяганалі.
3. Разм. Аб тоўстым непаваротлівым чалавеку.
•••
Рабіць з мухі слана гл. рабіць.
Слана не заўважыць — не бачыць самага важнага, самага прыкметнага, вялікага.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чарапа́ха, ‑і, ДМ ‑пасе, ж.
1. Жывёліна атрада паўзуноў з касцявым панцырам, якая вельмі павольна рухаецца на кароткіх лапах, што разам з хвастом і галавой могуць уцягвацца ў панцыр. Балотная чарапаха. □ [Цётка:] — Пойдзем да нас. У нас ёсць папугайчык і чарапаха. Гарбук.
2. зб. Рагавыя шчыткі панцыра гэтай жывёліны, якія ідуць на дробныя вырабы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
каза́, -ы́, мн. ко́зы і (з ліч. 2, 3, 4) казы́, коз, ж.
1. Невялікая парнакапытная жвачная жывёліна (свойская, дзікая) сямейства пустарогіх; самка казла.
Даіць казу.
2. Двухметровая драўляная мерка ў форме разнятага цыркуля для абмервання зямельных участкаў (разм.).
3. Заплечныя насілкі для пераносу цэглы на будоўлі (уст.).
4. Беларускі калядны абрад.
|| памянш. ко́зачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж. (да 1 знач.).
|| прым. казі́ны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Казінае малако.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
мядзве́дзь, -я, мн. -і, -яў, м.
1. Вялікая драпежная млекакормячая жывёліна сямейства мядзведзевых з густой поўсцю і тоўстымі нагамі.
Буры м.
Белы м.
2. перан. Пра няўклюднага, непаваротлівага чалавека (разм.).
◊
Дзяліць шкуру незабітага мядзведзя (разм.) — размяркоўваць прыбытак, якога ў наяўнасці яшчэ няма.
Мядзведзь на вуха наступіў каму (разм., жарт.) — пра чалавека, у якога адсутнічае музыкальны слых.
|| прым. мядзве́джы, -ая, -ае.
Мядзведжыя сляды.
Мядзведжае футра.
Мядзведжая паходка (перан.).
◊
Мядзведжы куток (разм.) — аддаленае, глухое месца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
скарпіён, ‑а, м.
Ядавітая жывёліна класа павукападобных, якая пашырана ў трапічных і субтрапічных паясах. У .. лясах водзіцца шмат змей і яшчарак. Часта сустракаюцца павукападобныя — фалангі і скарпіёны. Гавеман. [Хлопец] ускочыў з такім спрытам, нібы яго джыгануў скарпіён. Лынькоў. // перан. Разм. Пра злоснага, яхіднага чалавека. Ходзяць такія барадатыя скарпіёны ды глядзяць, каго б так уджаліць, каб балела доўга. Асіпенка.
[Грэч. skorpios.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чатырохно́гі, ‑ая, ‑ае.
1. На чатырох нагах, ножках. Сабака-важак быў большы за ўсіх. Тынэлькут узяў з нартаў мёрзлую рыбу і пачаў частаваць сваіх чатырохногіх сяброў. Бяганская.
2. у знач. наз. чатырохно́гае, ‑ногага, н. Усякая жывёліна, якая ходзіць на чатырох нагах. З прыходам вясны грамадскае жыццё і барадатых, і безбародых, і двухногіх, і чатырохногіх.. надта ажывілася. Крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Макры́ца 1 ’невялікая, ракападобная жывёліна, якая жыве ў сырых месцах, Oniscus muvavivius Cuv.’ (Касп., Сержп. Грам.; ветк., жлоб., Мат. Гом.), макру́ш ’тс’ (гарад., Нар. лекс.), макру́ха ’тс’ (Нас., Бяльк.), луж. мокрэц ’тс’ (Шатал.). Да мокры (гл.). Аб суфіксе ‑іца гл. Сцяцко, Афікс. наз., 111.
Макры́ца 2 чырвоная ’вочны цвет палявы, Anagallis arvensis L.’ (гродз., Кіс.). Укр. мокрець ’тс’. Да мокры (гл.). Матывацыя: расліна любіць мокрыя лужкі, даліны.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ма́мант ’жывёліна ледавіковага перыяду’ (ТСБМ). З рус. мамонт ’тс’, якое з зах.-тунгуск. ηamendi ’мядзведзь’ (Расянен ZfSlPh, 21, 293). На фанетыку лексемы ўплывалі і імя Мамонт, ст.-рус. Мамонтъ (са ст.-грэч. Μάμας, ‑αντος — гл. Сабалеўскі, РФВ, 65, 415; Фасмер, ZfSlPh, 21, 295). Кіпарскі (там жа, 26, 296–300) крыніцу гэтага слова бачыць у нянецк. (jĕåη) ηammuroťeə ’пажыральнік (зямлі)’ (Фасмер, 2, 566). Параўн. якуцк. mamut ’мамант’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
zwierzę
н. жывёла; жывёліна; звер;
zwierzę domowe — свойская жывёла;
~ta rzeźne — забойная скаціна;
zwierzę drapieżne — драпежная жывёла;
~ta futerkowe — пушныя звяры;
~ta łowne — дзічына;
hodowla zwierząt — жывёлагадоўля
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Клешч ’невялікая членістаногая жывёліна павукападобных, якая паразітуе на целе чалавека, жывёлы, а таксама на раслінах (ТСБМ, Шат., Сл. паўн.-зах., Сцяшк., КЭС, лаг., Дразд., Бяльк., Яруш.). Укр. кліщ, рус. клещ ’тс’, серб.-харв. кле̑шт, славен. klèšč ’тс’, польск. kleszcz, чэш. klišť, славац. kliešť, в.-луж. klešč, н.-луж. klešč ’тс’. Лічыцца, у адпаведнасці з прынятай версіяй, што прасл. kleščь да прасл. klešči ’абцугі’ (Трубачоў, Эт. сл., 10, 20–23).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)