рассялі́цца, ‑селіцца; ‑селімся, ‑селіцеся, ‑селяцца; зак.
1. Пасяліцца, размясціцца дзе‑н. або на якой‑н. прасторы. Рассяліўся род шчаслівы На ўсю шостую зямлі! Гілевіч. У хуткім часе ўсе мы рассяліліся па кватэрах. Я атрымаў пакой у службовым сутарэнным памяшканні на двары тэатра. Сяргейчык. // Распаўсюдзіцца на якой‑н. тэрыторыі (пра раслін, жывёл). І бур’ян парос. Як хутка ён рассяліўся, рассеяўся па ўсім двары, па ўсёй вёсцы... Сачанка. Патомства гэтых баброў рассялілася па рэчцы Варонеж і перабралася на раку Усманку. В. Вольскі.
2. Пасяліцца асобна адзін ад аднаго. Хоць і вялізная матчына хата, Покуль расселяцца, ў ёй цеснавата. Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шляхе́тны, ‑ая, ‑ае.
1. У дарэвалюцыйнай Расіі — дваранскі, дваранскага паходжання. Апанас Сажалка, малады ў той час прадзед Міхася Сажалкі, лепшага друга і памочніка Сапегі, не зважаючы на свой шляхетны род, любіў бадзяцца з простымі валачобнікамі. Паслядовіч.
2. Уст. Знешне вытанчаны, высакародны, з вялікім пачуццём годнасці. Шляхетны тон. □ За ўсіх адказаў Змітрок Барташэвіч, саракагадовы халасцяк са шляхетнымі манерамі. Б. Стральцоў. // Які адпавядае існуючым нормам маралі. І не прыйшоў напэўна з тае прычыны, што падлоўчы не лічыў шляхетным пасылаць сына, не пабачыўшыся і не перагаварыўшы з настаўнікам, бо ён тут чалавек новы, незнаёмы. Колас. // Выхаваны, сумленны, высакародны. Шляхетная дзяўчына.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
звон м.
1. (род. зво́на) (предмет) ко́локол;
2. (род. зво́ну) (звук) звон; (во все колокола — ещё) трезво́н; (церк. — ещё) бла́говест; (сигнал тревоги — ещё) наба́т;
3. (род. зво́ну) перен. (сплетни, толки) звон;
◊ звані́ць (біць) ва ўсе званы́ — звони́ть (бить) во все колокола́;
малі́навы з. — мали́новый звон;
зво́ну нарабі́ць — зво́ну зада́ть;
чуў з., ды не ве́дае, дзе ён — погов. слы́шал звон, да не зна́ет, где он
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
знак, -а, мн. -і, -аў, м.
1. Метка, прадмет, якім абазначаецца, выражаецца што-н.
Знакі адрознення (умоўныя абазначэнні на форменным адзенні, якія паказваюць род войск, званне і пад.). Знакі ўзнагароды (пра ордэны, медалі). Грашовы з. (крэдытны білет). З. паштовай аплаты (марка).
2. Знешняе сведчанне, прымета чаго-н.
Знакі ўвагі.
Нядобры з.
Маўчанне — з. згоды.
3. Жэст, рух, якім сігналізуюць, паведамляюць што-н.
Падаць з. галавой.
◊
Пад знакам чаго (высок.) — кіруючыся якой-н. ідэяй, якім-н. імкненнем.
Пад знакам барацьбы за міжнародную бяспеку.
У знак чаго — як сведчанне, доказ чаго-н., выяўляючы, паказваючы што-н.
У знак памяці.
У знак пратэсту.
|| прым. зна́кавы, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.; спец.).
Знакавая сістэма (сістэма знакаў як сродак камунікацыі ў 2 знач.; спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
предопределе́ние ср.
1. (действие) прадвызначэ́нне, -ння ср.; вызначэ́нне, -ння ср. (напе́рад); (судьбы) наканава́нне, -ння ср.;
2. (рок) уст. наканава́нне, -ння ср.; (судьба) лёс, род. лёсу м., до́ля, род. до́лі ж.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сбой м.
1. (мясной) збой, род. збо́ю м.;
2. с.-х. (зерна) вы́сеўкі, -вак ед. нет; (соломы) аме́цце, -цця ср., паза́дкі, -каў ед. нет;
3. спорт. збой, род. збо́ю м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
уво́з м. вы́ваз, -зу м.; адво́з, -зу м., звоз, род. зво́зу м.; (похищение) выкрада́нне, -ння ср., выкра́дванне, -ння ср.; (кража) крадзе́ж, род. крадзяжу́ м.;
сва́дьба уво́зом уст. вясе́лле з выкрада́ннем;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Блю́да (БРС, Бяльк.). Ст.-рус. блюдо (памянш. блюдьце), таксама блюды (род. блюдъве), рус. блю́до, укр. блю́до, польск. bluda, ст.-слав. блюдо, блюдъ, серб.-харв. бљу̏до, бљӳда, параўн. і луж. blido ’стол’. Слав. blʼudo (< *bi̯udo). Старое запазычанне з гоц. biuþs ’блюда, міска’. Бернекер, 64; Майе, RS, 7, 29; Брукнер, AfslPh, 42, 142; Праабражэнскі, 1, 31; Фасмер, 1, 178. Не пераконваюць спробы даць славянскую этымалогію (напр., Абнорскі, РФВ, 73, 82 і наст.). Параўн. яшчэ блю́дка (Шат.), блю́дачка, блю́дца (Касп.), блю́дко, блю́дца (Сцяшк. МГ), блю́дзька (Бяльк.), сподак’. Некаторыя з гэтых слоў русізмы (напр., блю́дка, так лічыць Шат.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вяхра́нец ’нячысцік’ (Бяльк.). Зыходзячы з семантыкі, верагодней усяго параўноўваць з віхар ’нячысты дух’, віхор ’чуб’. Да першага параўн. рус. дыял. вихорный ’род міфічнай істоты’, смал. вихровой ’дух, які жыве ў віхры’ і да т. п. Да віхор ’чуб’; параўн. бел. хахлаты ’нячысцік’. Пярэчыць гэтай думцы наяўнасць я < і ў першым складзе перад націскам, аднак не выключана, што трэба аднаўляць форму *вехранец. Для такога тлумачэння параўн. рус. дыял. ве́харь і вехо́рь ’моцны вецер, віхар’. Здаецца, аднак, што можна лёгка вытлумачыць я і як вынік «гіпер’якання», выпадкі якога вядомы на сумежных тэрыторыях.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кае́т ’сшытак’ (брэсц., Сіг.; зэльв., Сцяц.; зэльв., Сцяшк.), каета ’тс’ (бераст., Сцяшк.), каёт ’тс’ (маз., Мат. Гом.). Запазычанне даваеннага перыяду з польск. kajet ’тс’ (у літар. мове). Польск. kajet з франц. cahier ’тс’. Што датычыцца ‑t у канцы слова, то, паводле Слаўскага, 2, 24, яно з’явілася пад уплывам такіх запазычанняў з франц. мовы, як muszkiet, parkiet, portret, filut. Франц. выводзіцца з нар. лац. *quadernus < лац. quaternī ’па чатыры’, першапачатковае значэнне ’зложаны ўчацвёра, з чатырох лісткоў’. Параўн. яшчэ рус. тетрадь < с.-грэч. τετράδι(ον) ад τετράς род. скл. ‑άδος ’чацвёртая частка ліста’, гл. Фасмер, 4, 53.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)