хаце́ць, хачу́, хо́чаш, хо́ча; хаці́; незак.
1. чаго, каго-што, з інф., са злуч. «каб» і без дап. Мець жаданне, ахвоту да чаго-н., адчуваць патрэбу ў кім-, чым-н.
Х. спаць.
2. каго-чаго, чаго ад каго і са злуч. «каб». Імкнуцца да чаго-н., дамагацца чаго-н.
Хачу, каб не хварэлі дзеці.
Хачу, каб людзі жылі мірна.
3. з інф. Мець намер зрабіць што-н.
Ён хацеў рамантаваць абутак.
4. з інф. Ужыв. для абазначэння магчымасці, імавернасці ажыццяўлення чаго-н. (разм.).
Хочаш — гуляй, а хочаш — спі.
5. 3 адноснымі займеннікамі і прыслоўямі ўтварае спалучэнні са знач. азначальнасці: кожны, усякі (прадмет, месца, час і пад.).
Ён рабіў, што хацеў, хадзіў, куды хацеў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
дзяўбці́ся, ‑бецца; пр. дзёўбся, дзяўблася, ‑лося; незак.
1. Разм. Мець звычай, прывычку біцца дзюбай (пра птушак). — Гляньце, гляньце, — наш дроздзік дзяўбецца. Сіпакоў.
2. Дзяўбці адзін аднаго. Два пеўні дзяўбуцца.
3. Зал. да дзяўбці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пражыва́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Незак. да пражыць (у 3 знач.).
2. Мець месца жыхарства дзе‑н. Разведчыкі начавалі ў лагеры рэдка, і старшына пражываў у зямлянцы найбольш адзін, як бабыль. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спрага́цца 1, ‑аецца; ‑аемся, ‑аецеся, ‑аюцца; незак.
1. Незак. да спрэгчыся 1 (у 2 знач.).
2. Зал. да спрагаць 1.
спрага́цца 2, ‑аецца; незак.
1. Мець формы спражэння.
2. Зал. да спрагаць 2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
знаёмства, -а, н.
1. гл. знаёміцца, знаёміць.
2. з кім і паміж кім. Адносіны паміж людзьмі, якія ведаюць адзін аднаго.
Завесці з.
Парваць з.
Набыць што-н. па знаёмстве.
3. Круг знаёмых (разм.).
Мець вялікае з.
4. з чым. Набыццё ведаў, звестак пра што-н., азнаямленне з чым-н.
З. з культурай народа.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
грыме́ць, -млю́, -мі́ш, -мі́ць; -мі́м, -міце́, -мя́ць; -мі́; незак.
1. Утвараць моцныя гукі, грукат.
Грымяць калёсы па бруку.
За лесам грымела (безас.). Г. каструлямі.
2. перан. Мець вялікую папулярнасць, славу.
Г. на ўсю краіну.
|| зак. прагрыме́ць, -млю́, -мі́ш, -мі́ць; -мі́м, -міце́, -мя́ць; -мі́.
|| аднакр. гры́мнуць, -ну, -неш, -не; -ні (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
каці́равацца, -руюся, -руешся, -руецца; -руйся; незак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Цаніцца, ацэньвацца (пра тавары, каштоўныя паперы, валюту; спец.).
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Быць у абароце на біржы (спец.).
3. Атрымліваць, мець тую або іншую ацэнку ў вачах грамадства: цаніцца, прызнавацца значным.
Чалавек з ведамі каціруецца ўсюды.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
пры́нцып, -у, мн. -ы, -аў, м.
1. Асноўнае, зыходнае палажэнне якой-н. тэорыі, вучэння, навукі і пад.
Прынцып прававой дзяржавы.
Прынцыпы мастацтва.
2. Перакананне, погляд на рэчы.
Мець цвёрдыя жыццёвыя прынцыпы.
3. Асноўная асаблівасць канструкцыі чаго-н.
Гучнагаварыцелі зроблены па прынцыпе тэлефона.
◊
У прынцыпе — у асноўным, у агульных рысах.
Упрынцыпе я згодзен.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
страха́, -і́, ДМ страсе́, мн. стрэ́хі і (з ліч. 2, 3, 4) страхі́, стрэх, ж.
1. Верхняя покрыўная частка будынка, якая засцерагае яго ад атмасферных з’яў.
Саламяная с.
Шыферная с.
Чарапічная с.
2. перан. Пра дом, прытулак.
Мець страху над галавой.
|| памянш. стрэ́шка, -і, ДМ -шцы, мн. -і, -шак, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
◎ Паскуткава́цца ’пакарыстацца’ (Нас.). З польск. poskutkować ’мець вынік’, ’дзейнічаць паспяхова’, ’падзейнічаць’ (са зрухам у семантыцы). Параўн. таксама ску́так ’карысць’ (Нас.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)