1. Частка адзення (штаноў, паліто, пінжака) у форме прышытага або ўшытага мяшочка для дробных рэчаў і грошай. Бакавая кішэнь. Нагрудная кішэнь. □ Кавалёва задумалася, дастала з кішэні паліто некалькі зярнят грэчкі і, разглядаючы, перагортвала іх на далоні.Дуброўскі.
2.перан.Разм. Дабрабыт, багацце, грошы. Проста дзіва, як «клапоцяцца» рускія міністры аб кішэні [паноў] фабрыкантаў!Ленін.Буш быў сам не свой: яго кішэні пагражала сур’ёзная небяспека.Маўр.
3. Асобнае аддзяленне ў партфелі, чамадане і пад.
4.Спец. Пра паглыбленне, выемку ў чым‑н. Кішэнь раны. Кішэнь тоўстай кішкі.
•••
Біць па кішэнігл. біць.
Вецер гуляе ў кішэнігл. вецер.
За словам (па слова) у кішэнь не лазіцьгл. лазіць.
Класці (сабе) у кішэнюгл. класці.
Набіць кішэньгл. набіць.
Не па кішэнікаму — занадта дорага для каго‑н.
Пустыя кішэніўкаго — пра беднага чалавека.
Тоўстыя кішэніўкаго — пра багатага чалавека.
Трэсці (калаціць) кішэнігл. трэсці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чарвя́к, ‑а; мн. чэрві, чарвей і чарвякі, ‑оў; м.
1. Беспазваночны жывёльны арганізм з доўгім мяккім целам, без канечнасцей і ярка выражанай галавы. Выходжу на луг, на Свіслач шыбую — Ды з вудамі, з хлебам, з чарвямі і босы.Колас.Сям-там відны былі аратыя, чорныя гракі хадзілі за імі, падбіраючы чар вякоў.Чарнышэвіч.
2.перан. Пра нікчэмнага, агіднага чалавека. [Насця:] — Дык гэта ты прадаў Андрэя? Чарвяк ты няшчасны! Погань ты!Шамякін.
3.перан.; чаго. Пра пачуццё або стан, які працяглы час турбуе, назаляе, падрывае маральныя сілы чалавека. Чарвяк цікаўнасці не даваў.. [жонцы] спакою.Дамашэвіч.
4.Спец. Зубчастае кола ў выглядзе шрубы.
•••
Дажджавы чарвяк — чырвоны земляны чарвяк.
Раснічныя чэрві — клас плоскіх чарвей з целам, пакрытым раснічкамі.
Шаўкавічны чарвяк — вусень тутавага шаўкапрада.
Замарыць чарвякагл. замарыць.
Карміць чарвейгл. карміць.
Трапілася чарвяку на вякугл. трапіцца.
Чарвяк есць (смокча)каго — пра душэўныя пакуты, сумненні, якія церпіць хто‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Gladius ferit corpus, animos oratio
Меч раніць цела, а слова ‒ душу.
Меч поражает тело, а слово ‒ душу.
бел. Словам можна выратаваць чалавека, словам можна і забіць. Рынуў слаўцом, як пярцом. Куляй пацэліш у аднаго, двух, а трапным словам — у тысячу. Ад слова горш балюча, чым ад рук. Рана загаіцца, а ліхое слова ніколі.
рус. Слово не стрела, а пуще стрелы разит. Слово не обух, а от него люди гибнут. Недоброе слово больней огня жжёт. Рана от копья ‒ на теле, рана от речей ‒ в душе. Слово не чад, а глаза ест. Речь как меч: сечёт и правого и виноватого.
фр. Un coup de lange est pire qu’un coup de lance (Удар языком хуже, чем удар копьём).
англ. The tongue is not steel, yet it cuts (Язык не сталь, а режет).
нем. Wörter schneiden schärfer als Schwerter (Слова режут острее, чем мечи). Eine Zunge wie eine Zange (Язык ‒ как щипцы).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Piger ipse sibi obstat
Лянівы сам сабе шкодзіць.
Ленивый сам себе вредит.
бел. Лень жуе чалавека, як іржа жалеза. Лень горш хваробы. Пачнеш ляніцца ‒ будзеш з торбай валачыцца. Ад ляноты чакай бядоты.
рус. Ленивой овце и своя шерсть тяжела. Проглотить-то хочется, да прожевать лень. Ленивой пряхе и для себя нет рубахи. «Лень, отвори дверь, сгоришь!» ‒ «Хоть сгорю, да не отворю». Долго спать ‒ долг наспать. Пролениться ‒ и хлеба лишиться. Прогуляешь ‒ так и воды похлебаешь.
фр. Au paresseux laboureur les rats mangent le meilleur (У ленивого хлебороба крысы съедают лучшее). Le renard qui dort la matinée n’a pas la gueule emplumée (У лисы, которая спит утром, морда не бывает в перьях).
англ. A lazy sheep thinks its wool heavy (Ленивой овце и своя шерсть тяжела).
нем. Faulheit/Trägheit ist der Schlüssel zur Armut (Лень/вялость ‒ ключ к бедности). Ein schlafender Fuchs fängt kein Huhn (Спящая лиса не поймает курицу).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
halter
[ˈhɔltər]1.
n.
1) вяро́ўка f. (для навя́званьня жывёлы), по́вад -у m. (пры абро́ці каня́)
2) вяро́ўка зь пятлёю (на шы́беніцы)
3) сьмерць на шы́беніцы
to stretch a halter — быць паве́шаным
2.
v.t.
1) прывя́зваць вяро́ўкай, по́вадам
2) лаві́ць на арка́н ці ласо́
3) ве́шаць (чалаве́ка)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
intellect
[ˈɪntələkt]
n.
1) ро́зум -у m., здо́льнасьць чалаве́ка мы́сьліць, разважа́ць; інтэле́кт -у m.
a man of intellect — чалаве́к з вялі́кімі разумо́вымі здо́льнасьцямі
3) інтэлектуа́л -а m.
Skaryna was a great intellect of his time — Скары́на быў вялі́кім інтэлектуа́лам свайго́ ча́су
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
animal
[ˈænɪməl]1.
n.
1) жыва́я істо́та
2) жывёліна, жывёла f.
pigs, cows, geese and various other animals — сьві́ньні, каро́вы, гу́сі ды ро́зная і́ншая жывёла
3) зьвер, жывёліна (пра чалаве́ка)
2.
adj.
1) жывёльны, зьвяры́ны
2) цяле́сны, фізы́чны
•
- a little animal
- a young wild animal
- wild animal
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
untouched
[ʌnˈtʌtʃt]
adj.
1) некрану́ты, някра́нуты
The cat left the milk untouched — Кот пакі́нуў малако́ някра́нутым
2) нячу́лы, некрану́ты, някра́нуты
The miser was untouched by the poor man’s story — Скна́ру не крану́ў раска́з бе́днага чалаве́ка
3) неразгляда́ны
The last topic was left untouched — Апо́шняе пыта́ньне застало́ся неразгле́дзеным
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
КУЛЬТУ́РНЫ ПЛАСТ,
прынятая ў археалогіі і геалогіі назва пласта зямлі, які ўтварыўся ў выніку жыцця і дзейнасці чалавека. Мае сваю кансістэнцыю (гумус, вуголле, попел, вапну, трэскі, буд. друз і інш.), структуру (шчыльную або рыхлую), спецыфічны колер, часам і спецыфічны пах (двухвокісу вугляроду). У К.п. звычайна захоўваюцца рэшткі стараж. жытлаў, гасп. пабудоў, помнікаў манум. дойлідства (храмы, палацы), прадметы матэрыяльнай культуры (прылады працы, зброя, упрыгожанні і інш.), кухонныя адходы (косці дзікіх і свойскіх жывёл, рыб, абпаленае збожжа, костачкі пладоў і інш.). На фарміраванне К.п. ўплываюць інтэнсіўнасць жыцця і род дзейнасці людзей, ступені канцэнтрацыі жыхароў на адпаведнай плошчы ў пэўны перыяд, працягласць пражывання, а таксама знешнія абставіны (стыхійныя бедствы, варожыя навалы і інш.). Датаванне К.п. робяць па знаходках, датаваных на раней даследаваных помніках, па манетах, рэштках мураваных збудаванняў (гл.Археалагічнае датаванне). Глеба, на якой залягае К.п. і якая ўжо не мае слядоў жыццядзейнасці чалавека, называецца мацерыком. К.п. адносіцца да помнікаў і ахоўваецца дзяржавай, распрацоўка яго павінна весціся ў адпаведнасці з заканадаўствам аб ахове помнікаў і існуючай навук. методыкай раскопак. Раскапаны К.п. знікае назаўсёды і ў адрозненне ад помнікаў архітэктуры не паддаецца аднаўленню.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
КУРЭ́ННЕтытуню,
адна з найбольш распаўсюджаных шкодных прывычак чалавека — удыханне дыму тлеючага тытуню; від бытавой наркаманіі. Тытунь завезены Х.Калумбам у Іспанію і Партугалію з Амерыкі ў канцы 15 ст.; выкарыстоўваўся як дэкар. расліна, пазней — для К. У 16 ст. распаўсюдзіўся ў Францыі (падараваны каралеве як лек. сродак паслом у Партугаліі Ж.Ніко — адсюль «нікацін»); у Расію завезены ў пач. 17 ст. К. праследавалася ўладамі ў Англіі, Італіі, Расіі і інш. краінах. Пётр I дазволіў продаж тытуню і наклаў пошліну на карысць дзяржавы. Да сярэдзіны 19 ст. К. стала бытавой заганай.
Цвёрдая ч. тытунёвага дыму складаецца з дзёгцю і інш. пухлінагенных рэчываў, газавая мае ў сабе аксіды вугляроду, нікацін, альдэгіды, эфіры, фенолы, сінільную к-ту і інш. Вуглевадароды ў тытунёвым дыме могуць правакаваць развіццё ракавых пухлін, радыеактыўны палоній-210 садзейнічае з’яўленню хранічных бранхітаў, злаякасных пухлін лёгкіх, мачавога пузыра, страўніка, нырак і інш. Таксічнасць тытунёвых вырабаў вызначаецца колькасцю нікаціну (0,7—2,5%). Паступовае атручэнне арганізма пры К. вядзе да заўчаснага развіцця захворванняў, скарачае працягласць жыцця у сярэднім на 5—7 гадоў, зніжае фіз. і інтэлектуальныя здольнасці чалавека; тытунёвы дым шкодны для навакольных; найб. небяспечнае К. для дзяцей і падлеткаў, пры цяжарнасці. Лячэнне: псіхатэрапія і псіхапрафілактыка, медыкаментознае.