Verbum

пазбіра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; зак.

1. каго-што. Сабраць, сканцэнтраваць у адным месцы ўсіх, многіх ці ўсё, многае.

П. людзей на сход.

2. што. Падабраць, падняць усё тое, што ўпала, рассыпалася і пад.; падабраўшы, скласці ў адно месца ўсё, многае.

П. рассыпаны гарох.

П. галлё ў кучы.

3. што. Скласці, саставіць з розных частак многа чаго-н.

П. станкі.

4. што і чаго. Збіраць што-н. на працягу якога-н. часу.

Пазбіраем яшчэ з гадзіну грыбы.

вір, -у, М у віры́, мн. віры́, -о́ў, м.

1. Кругавы, лейкападобны рух вады на рацэ, які ўзнікае ад сутыкнення сустрэчных плыней.

В. бурліў і пераліваўся.

В. падзей (перан.).

2. Глыбокае месца ў рацэ з ямай, дзе адбываецца завіхрэнне плыні.

◊

У віру на калу (разм.) —

1) пра няўстойлівае, няпэўнае жыццё;

2) далёка, невядома дзе.

Хоць у вір галавой (разм.) — пра цяжкае, бязвыхаднае становішча.

|| памянш. віро́к, -рка́, мн. -ркі́, -рко́ў, м.

|| прым. віравы́, -а́я, -о́е.

Віравая вада.

вы́зваліцца, -люся, -лішся, -ліцца; зак.

1. Атрымаць свабоду, стаць свабодным.

В. з палону.

В. ад прыгнёту.

2. Пазбавіцца ад чаго-н., што сціскае, абмяжоўвае, ад непажаданага, шкоднага.

В. ад ношы.

В. з абдымкаў.

В. ад думак.

3. Стаць свабодным ад якіх-н. абавязкаў, спраў і пад.

В. ад работы.

В. ад загадвання.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Ачысціцца, стаць пустым, незанятым.

Кватэра вызвалілася.

Месца вызвалілася.

|| незак. вызваля́цца, -я́юся, -я́ешся, -я́ецца.

|| наз. вызвале́нне, -я, н.

абара́нак, -нка, мн. -нкі, -нкаў, м.

1. Булачны выраб з заварнога пшанічнага цеста ў выглядзе кольца.

Купіць дзецям абаранкаў.

2. перан. Рулявое кола ў аўтамабілі, трактары і пад.

Круціць а.

3. у знач. прысл. абара́нкам. У форме, у выглядзе кольца.

Скруціцца абаранкам.

◊

Абаранкам не завабіш каго (разм.) — ніякімі сродкамі не ўгаворыш.

Дзірка ад абаранка (разм., іран.) — нічога, пустое месца.

Зарабіць на абаранкі (разм., неадабр.) — заслужыць пакаранне за якую-н. правіннасць.

|| прым. абара́начны, -ая, -ае (да 1 знач.).

адагна́ць, адганю́, адго́ніш, адго́ніць; адгані́; адагна́ны; зак.

1. каго-што. Прагнаць; пазбавіцца ад чаго-н.

А. сабаку.

А. змрочныя думкі (перан.).

2. што. Перамясціць (ветрам, плынню і пад.).

Плынь адагнала лодку.

3. каго-што. Адвесці на ранейшае месца, адправіць куды-н.

А. машыну ў гараж.

4. што. Зрабіць шляхам перагонкі (спец.).

А. шкіпінар.

А. малако.

|| незак. адганя́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| наз. адго́нка, -і, ДМ -нцы, ж. (да 4 знач.) і адго́н, -у, м. (да 2—4 знач.).

ссу́нуцца, -нуся, -нешся, -нецца; -нься; зак.

1. Зрушыцца з месца, спусціцца куды-н.

С. з печы.

Мех ссунуўся з воза.

2. Сунучыся, зваліцца адкуль-н.

Снег ссунуўся са страхі.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Рухаючыся, наблізіцца; насупіцца, нахмурыцца (пра бровы).

Дзеці ссунуліся цясней адзін да другога.

У дырэктара раптам ссунуліся бровы.

4. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Расслабіўшыся, спаўзці, з’ехаць уніз, набок.

Шапка ссунулася на патыліцу.

|| незак. ссо́ўвацца, -аюся, -аешся, -аецца.

|| наз. ссо́ўванне, -я, н.

упра́віць, -а́ўлю, -а́віш, -а́віць; -а́ў; -а́ўлены; зак.

1. што. Уставіць на сваё месца (вывіхнутае).

У. сустаў.

2. перан., каго-што. Аддаць, прадаць; загубіць, знішчыць.

У. многа лесу.

У. каня.

3. каго-што. Даць увязнуць (разм.).

У. воз у гразь.

4. што і чаго. Даглядзець, усё зрабіць (па гаспадарцы; разм.).

Прошаным канём гаспадаркі не ўправіш (прыказка).

|| незак. упраўля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| наз. упра́ўка, -і, ДМ -ўцы, ж. (да 1 і 3 знач.) і упраўля́нне, -я, н. (да 1 знач.).

упя́цца, упну́ся, упне́шся, упне́цца; упнёмся, упняце́ся, упну́цца; упя́ўся, упя́лася; упні́ся; зак.

1. чым у што. Уперціся ў што-н. для апоры, адштурхоўвання, супраціўлення або моцна ўчапіцца за што-н.

У. ў дзверы і не пускаць каго-н. У. рукамі ў баранку аўтамашыны.

2. Напружыць свае сілы, напяцца.

Конь упяўся і крануў воз з месца.

3. перан. Уперціся, не захацець згадзіцца з чым-н. (разм.).

Упяўся і не пусціў мяне ў паездку.

|| незак. упіна́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.

усхо́д¹, -у, М -дзе, м.

1. Паяўленне, час, а таксама месца паяўлення свяціла над гарызонтам.

Устаць да ўсходу сонца.

2. Адзін з чатырох напрамкаў свету, процілеглы захаду, і напрамак прасторы, процілеглы захаду; частка гарызонту, дзе ўсходзіць Сонца.

3. (з вялікай літары). Краіны, размешчаныя ў гэтым напрамку і супрацьпастаўленыя Заходняй Еўропе і Амерыцы.

Падарожжа на У.

Блізкі У.

Далёкі У.

○ Паўднёвы ўсход — напрамак паміж поўднем і ўсходам.

Паўночны ўсход — напрамак паміж поўначчу і ўсходам.

|| прым. усхо́дні, -яя, -яе.