Тулма́ч ‘перакладчык’ (Бяльк.), тулма́чыць ‘тлумачыць’ (Бяльк, Юрч. Вытв.), тулма́чаннік ‘той, хто тлумачыць’ (Юрч. СНЛ), тулма́чыньня ‘тлумачэнне’ (Юрч. Вытв.). Мясцовы варыянт да талмач (гл.) з заменай а > у пад уплывам наступнага л у гаворках з дысімілятыўным аканнем, гл. Крывіцкі, Дыялекталогія, 182.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
грашы́ць, грашу́, гро́шыш і грашы́ш, грэ́шыць і грашы́ць, грэ́шым і грашы́м, гро́шыце і грашыце́, гро́шаць і граша́ць; незак.
1. Рабіць грэх (у 1 знач.).
Хто спіць, той не г. (прыказка).
2. супраць чаго або чым. Парушаць якія-н. правілы, супярэчыць каму-н.
Г. супраць ісціны.
|| зак. паграшы́ць, -грашу́, -гро́шыш і -грашы́ш, -грэ́шыць і -грашы́ць (да 2 знач.) і саграшы́ць, -грашу́, -грэ́шыш і -грашы́ш, -грэ́шыць і -грашы́ць (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дык.
1. злуч. з выніковым знач. Ужыв. для сувязі сказаў з прычынна-выніковымі адносінамі.
Калі так, дык я згодзен.
2. злуч. Ужыв. ў пачатку галоўнага сказа пры даданым умоўным.
Работу зрабіў, дык можна і адпачываць.
3. часц. узмацн. Узмацняе выказванне.
Я дык і глядзець у той бок не хачу.
Абяцаць дык абяцалі, а не выконваем.
4. часц. узмацн. Ужыв. пры ўказанні на проціпастаўленне або пярэчанне (разм.).
Дык я ж не спрачаюся!
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
падказа́ць, -кажу́, -ка́жаш, -ка́жа; -кажы́; -ка́заны; зак., што каму і без дап.
1. Шапнуць або паказаць незаўважна каму-н. тое, што той павінен адказаць.
П. адказ.
2. перан. Навесці на думку, дапамагчы прыйсці да рашэння.
Праверка падказала правільнае рашэнне.
Падкажыце, што нам тут рабіць (парайце; разм.).
|| незак. падка́зваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. падка́званне, -я, н., падка́з, -у, м. і падка́зка, -і, ДМ -зцы, мн. -і, -зак, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
салда́т, -а, М -да́це, мн. -ы, -да́т, м.
1. Радавы ваеннаслужачы сухапутнага войска, а таксама ваеннаслужачы наогул.
С. музычнага ўзвода.
2. перан. Ваенны чалавек, воін.
Мой тата — стары с.
С. рэвалюцыі (той, хто прысвяціў сваё жыццё справе рэвалюцыі; высок.).
○
Лясныя салдаты — партызаны.
|| памянш. салда́цік, -а, мн. -і, -аў, м.
Скакаць у ваду салдацікам (прысл.; стоячы, у стаячым становішчы). Алавяны с. (дзіцячая цацка — фігурка салдата).
|| прым. салда́цкі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
аве́чка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.
1. Свойская жвачная жывёла, якая дае воўну, мяса, малако; самка барана.
Стрыжка авечак.
2. перан. Той, хто выдае сябе за ціхага, паслухмянага чалавека.
3. перан. Пра някемлівага, дурнаватага чалавека (часцей пра асоб жаночага полу).
◊
Блудная (аблудная) авечка — пра чалавека, які збіўся з правільнага жыццёвага шляху, адарваўся ад свайго асяроддзя, сям’і і інш.
Прыкідвацца авечкай.
|| прым. аве́чы, -ая, -ае.
А. сыр.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
смала́, -ы́, мн. смо́лы, смол, ж.
1. Ліпкі, здольны зацвердзяваць сок хваёвых і некаторых іншых раслін.
Яловая с.
2. перан. Прыставала, той, хто ліпне, прыстае да каго-н. (разм.).
Прыстаў як с.
○
Сінтэтычныя смолы — сінтэтычныя палімеры, здольныя пры перапрацоўцы ў выніку ацвярдзення ператварацца ў няплаўкія і нерастваральныя рэчывы.
|| ласк. смо́лка, -і, ДМ -лцы, ж. (да 1 знач.).
|| прым. смаляны́, -а́я, -о́е.
С. завод.
Смаляныя шпалы (апрацаваныя смалой).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
арце́ль, ‑і; Р мн. ‑ей; ж.
Аб’яднанне асоб той або іншай прафесіі (рамяства) для супольнай працы з удзелам у даходах паводле дамоўленасці і агульнай адказнасці таварыства. Рыбалавецкая арцель. □ Арцель — гэта шырока распаўсюджаная ў Расіі форма таварыства, прасцейшая форма свабоднай кааперацыі, падобная да той, якая існуе ў паляўнічых плямён у часе палявання. Энгельс. Арганізацыя арцелі па асушцы Рэгелеўшчыны ўзняла вялікі шум. Чарнышэвіч.
•••
Сельскагаспадарчая арцель — форма калектыўнай гаспадаркі сацыялістычнага тыпу, добраахвотнае аб’яднанне сялян на аснове абагульнення асноўных сродкаў вытворчасці для вядзення калектыўнай працай буйной калектыўнай сельскагаспадарчай вытворчасці; калгас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абаро́нца, ‑ы, ДМ ‑у, Т ‑ам, м.; ДМ ‑ы, Т ‑ай (‑аю), ж.
1. Той, хто каго‑, што‑н. абараняе, засцерагае ад нападу, непрыязных або варожых дзеянняў, шкоднага ўплыву; заступнік. Абаронцы міру. □ [Віця] ні на крок не адыходзіў ад дзеда, адчуваючы ў ім клапатлівага і надзейнага абаронцу. Шамякін. [Варожых аўтаматчыкаў] сустракалі абаронцы крэпасці ружэйным і кулямётным агнём. Гурскі.
2. Той, хто адстойвае на судзе інтарэсы абвінавачанага; адвакат. Пасля абвінаваўчае, прамовы выступіў абаронца. Чорны.
3. Ігрок групы абароны ў футбольнай, хакейнай і інш. камандах. Левы абаронца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
плётка 1, ‑і, ДМ ‑тцы; Р мн. ‑так; ж.
Раменны, вяровачны і пад. бізун. Плёткамі пасечанае цела, Да плячэй кашуля прыкіпела, Ды жывы Данілка. Бялевіч.
плётка 2, ДМ ‑тцы; Р мн. ‑так; ж.
Неправераная або ілжывая чутка, якая перадаецца з вуснаў у вусны і звычайна шкодзіць чыёй‑н. рэпутацыі. Той такую плётку прынёс, той гэткую. Так і малолі языкамі да самага полудня. Карпюк. Пушчаная злым языком плётка, што хадакоў затрымалі за зладзейства і пасадзілі ў астрог, хутка развеялася. Пальчэўскі.
•••
Бабскія плёткі (казкі) — беспадстаўныя чуткі, нагаворы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)