Мажджа́ра ’мартыра’ (бых. Рам. 8), мажджэр ’пушка’ (Дасл. (Гродна), Нас.), ’металічны таўкач’ (ТС, Нас., Інстр. I), машчы́р ’тс’ (Мат. Гом.), машчэрык ’невялікая медная ступка’ (Растарг.), мажджэра ’ступка’ (Сцяшк.), мажджэр ’ступка’ (Касп., Дасл. (Гродна)), маждзер ’тс’ (Вяр.), мажджэр ’гліняны посуд, у якім збіваюць масла, пякуць бабку’ (Касп.). Ст.-бел. можджеръ, мождчеръ, мождеръ, можчеръ, моздзерикъ ’ступа’, ’мартыра’ (1565, 1578 гг.) запазычаны з польск. moźdźerz, mozgierz, якія з чэш. moždíř < с.-в.-ням. morsaere (суч. ням. Mörser) < с.-лац. mortārius ’ступа’. Першаснае ’ступа’ паводле формы перайшло на ’мартыра’. Сучасныя, пераносныя значэнні: мажджэр ’дурны, неразумны, дурная галава’ (Жд. 1, капыл., Нар. словатв.), клец. мажджы́ра (абразл.) ’твар, аблічча, галава’ (Нар. лекс.). Сюды ж: мажджэрыць ’драбіць, таўчы, раздрабляць’ (ТС). Больш падрабязна гл. Булыка, Запазыч., 205; Чартко, Дасл. (Гродна), 1967, 53; Фасмер, 2, 637; Брукнер, 346; Махэк₂, 378; Міклашыч, 203; Патабня, РФВ, 1, 263; Васэрцыер, 155.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
распусці́ць
1. (адпусціць) entlássen* vt; áuflösen vt (арганізацыю, сход і г. д);
2. (áuf)lösen (валасы); lóckern vt (пояс); áusbreiten vt (крылы);
3. (раздурыць) verwöhnen vt;
4. (растварыць) zerlássen* vt, áuflösen vt; schmélzen vt, áuslassen* vt (масла);
5. (распаўсюджваць) áusstreuen vt, verbréiten vt;
распусці́ць чу́ткі Gerüchte verbréiten, Gerüchte in Úmlauf bríngen* [sétzen];
6. (што-н звязанае) áuftrennen vt, áufziehen* vt
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
dab
[dæb]1.-bbed, -bbing, – v.
1)
а) лёгка дакрана́цца (мяккі́м або́ во́гкім)
б) прыклада́ць мазь лёгкімі до́тыкамі
2) дзяўбці́, дзёўбаць, біць, удара́ць дзю́баю
3) пакрыва́ць лёгкімі мазка́мі
2.n.
1) лёгкі до́тык або́ ўда́р
2) дзяўба́ньне n.
3) мазо́к -ка́ m., пля́мка f. (фа́рбы)
dabs of butter on the plates — мазкі́ ма́сла на тале́рках
4) кры́шачку
just a dab of something — то́лькі кры́шачку чаго́-н.
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
растрыбушыць, ‑бушу, ‑бушыш, ‑бушыць; зак., каго-што.
Разм.
1. Пачысціць, выдаліўшы вантробы (рыбу, птушку і пад.). Растрыбушыць курыцу.
2. перан. Выкінуць, растрэсці ўнутранасці чаго‑н. — Глядзіце, пухам лебядзіным І ганак мой, і двор замецен, — Жанчына скардзіцца. — Падушкі, Пярыну ўсю растрыбушылі. Бялевіч. // перан. Спустошыць, раскідаўшы, расцягнуўшы тое, што знаходзілася ўсярэдзіне. Мы выкочвалі са склепа кубельцы сала, бочкі масла. Усё гэта тут жа разбівалі і раскідалі па дзядзінцы.., растрыбушылі склеп і кінуліся да адрыны. Якімовіч. — [Бандыты] дзверы ў краме ссадзілі, нас туды загналі і растрыбушылі ўсё. Воз наклалі, як гару, ды яшчэ ў мяшкі панапіхалі. Чарнышэвіч. // Растрэсці, разадраць на часткі. [Арыстаў] ухапіў паперы са стала, умомант растрыбушыў іх перад Лакціёнавым. Алешка. Растрыбушылі .. [кураняты] некалькі бульбін і, адбіраючы адно ў аднаго, разнеслі іх. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
расцерці, разатру, разатрэш, разатрэ; разатром, разатраце; зак., каго-што.
1. Тручы, размяць, раздрабіць. Базыль кінуў і расцёр нагой акурак. Курто. // Тручы, размяшаць, ператварыць у аднародную або вадкаватую масу. Расцерці яйкі з цукрам. Расцерці сметанковае масла.
2. Размазаць па якой‑н. паверхні. Шурпатай далонню .. [Агей] выцер вочы, расцёр па шчацэ слязу. Галавач. [Пастаялец] заўважыў попел на абрусе. Хацеў пальцам згарнуць, ды расцёр на тканіне. Грамовіч.
3. Зрабіць масаж, уцерці што‑н. Чырвоныя ад холаду ногі .. [Піліп] расцёр і працягнуў да агню. Шчарбатаў. Асцярожна перанёс туды раненага капітана і зрабіў перавязку, расцёр спіртам яго твар і рукі. Шамякін.
4. Разм. Ходзячы, ездзячы, утаптаць, пракласці (дарогу, сцежку і пад.). А хоць і разатруць, пратопчуць дарогу — ненадоўга. Уночы яе ўсё адно закідае, замяце снегам. Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ująć
зак.
1. узяць;
2. схапіць, арыштаваць;
ująć złodzieja — схапіць злодзея;
3. выклікаць прыхільнасць да сябе, схіліць на свой бок;
4. перан. падысці;
5. адбавіць, зменшыць;
ująć masła — адбавіць масла;
ująć na wadze — збавіць у вазе
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Ско́рам ‘тлустая скаромная ежа’ (Нас.; брасл., ашм., воран., кам., Сл. ПЗБ). Укр., рус. ско́ром, стараж.-рус. скоромъ ‘тлушч, масла’, ‘скаромная ежа’, рус.-ц.-слав. скрамъ ‘тлушч, маслістасць’, польск. skrom ‘тлушч, сала’, серб.-харв. скра̏ма ‘плеўка, футра, струп’, балг. скрам ‘слой тлушчу пад ежай’, макед. скрама ‘плёнка, пенка (на паверхні вадкасці)’. Прасл. *skormъ ‘тлушч’ таго ж паходжання, што і корм, карміць (гл.), ад і.-е. кораня *(s)ker‑ ‘рэзаць’, з ‑m‑ пашыральнікам, г. зн. ‘тое, што аддзіраецца, адразаецца, напрыклад, слой тлушчу, сала і г. д.’; гл. Фасмер, 3, 653; Брукнер, 496; Скок, 3, 269; БЕР, 6, 790; Пятлёва, Этимология–1974, 16; Мартынаў, Этимология–1968, 17. Іншыя версіі: параўнанне з лац. cremor ‘густы сок, які здабываецца з раслінных рэчываў’ (гл. Патабня ў Праабражэнскага, 2, 308), або з літ. šeŕti ‘карміць скаціну’, грэч. κορέυνΰμι ‘накормліваю’ і г. д. (Вальдэ-Гофман, 1, 204) — адхіляюцца па фанетычных прычынах. Параўн. корм.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
rozpływać się
rozpływa|ć się
незак.
1. расплывацца;
2. растапляцца;
masło rozpływać się na patelni — масла растапляецца на патэльні;
3. раставаць; таяць;
gruszka rozpływać się w ustach — грушка тае ў роце;
~ć się z zachwytu — раставаць ад захаплення
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
бойка 1, ‑і, ДМ ‑йцы; Р мн. боек; ж.
Прылада для збівання масла з вяршкоў малака, са смятаны. Накрыўка ў бойцы выскачыла, і ўся смятана вылілася. Якімовіч.
бойка 2, ‑і, ДМ ‑йцы; Р мн. боек; ж.
Сварка, сутычка з узаемнымі пабоямі; бой. Хацелася сваімі вачамі пабачыць тыя месцы, дзе не так даўно ішла такая бойка, якой яшчэ не ведаў свет. Кулакоўскі. // перан. Змаганне, барацьба з чым‑н., за што‑н. Трактары — гэта коні сталёвай хады — выйшлі ў бойку змагацца з нягодай. Хведаровіч.
бойка 3, прысл.
Жвава, энергічна. Гандаль ідзе бойка. ▪ Недзе побач бойка ціўкала сініца. Лынькоў. А з дзядзькам пойдзеш — так цікава! Яны [хлопцы] йдуць бойка і рухава, Бо зімні холад падганяе. Колас. — Добры дзень, — павіталіся мы з дзяўчынкай. — Добры дзень, калі не жартуеце, — бойка адказала [Аніся]. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
малако, ‑а, н.
1. Белая пажыўная вадкасць, якая выдзяляецца груднымі залозамі жанчын і самак млекакормячых для выкармлівання дзяцей. Мацярынскае малако. // Такая ж вадкасць, якую атрымліваюць ад кароў, коз і інш. жывёл і якая з’яўляецца прадуктам харчавання. Кіслае малако. Забяліць малаком. ▪ А праз колькі хвілін стол уставіўся розным наедкам: была і страва, і сыр, і масла, і малако. Мурашка.
2. Уст. Семявая вадкасць рыб, а таксама семявыя залозы рыб.
3. Белаваты сок некаторых раслін, вадкасць, якая здабываецца з некаторых пладоў. Канаплянае малако. Міндальнае малако.
4. Белаваты раствор некаторых рэчываў. Вапеннае малако.
•••
Кроў з малаком гл. кроў.
Малако на губах не абсохла у каго — пра маладога нявопытнага чалавека.
Птушынага малака не хапае гл. хапаць.
Пусціць (паслаць) кулю ў малако гл. пусціць.
Як з казла малака гл. казёл.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)