Руко́паш ’уручную’, руко́пашны ’ручной работы, самаробны’ (ТС). Гл. рукапашны.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
самадзе́льны, ‑ая, ‑ае.
Разм. Зроблены сваімі рукамі, хатнімі сродкамі; самаробны. Цяпер толькі заўважыў Нявідны, што ў Мартына ёсць не толькі карабін, а і труба, пры боку на зялёным шнурку, ёмкая крывая труба, дзеравяная, самадзельная.Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Knáster
m -s, - разм. махо́рка; самаро́бны тыту́нь
álter ~ — разм. стары́ бурку́н
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
◎ Пэ́пці ’вяровачны самаробны абутак’ (трак., Сл. ПЗБ). Відаць, ад папу́ці ’тс’ (гл.) пад уплывам тэпці ’лёгкі хатні абутак’ (ад тэпаць ’дыбаць, хадзіць’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Про́ставар ’вакса’ (Касп.). Утварэнне ад кораня прост‑ (гл. просты) і вар, якое, мусіць, як і ў рус.вар, мае тут значэнне ’шавецкая смала’. Просты, магчыма, меў значэнне ’самаробны’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кавяла́, ‑ы́; мн. кавёлы (зліч.2,3,4 кавялы́), кавёл; ж.
Разм.Самаробны драўляны пратэз для нагі. Мыліцы Уладысь паставіў дома за ложкам — гэта больш святочнае прыладдзе, — а для работы змайстраваў кавялу: хоць не так і хораша, а — зручна.Скрыган.Дзядзька быў інвалід, на кавяле, і з аднастволкай.Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Рукапа́шны ’які ажыццяўляецца без зброі або халоднай зброяй (пра бой, сутычку)’, рукапа́шная ’бой, сутычка без прымянення зброі або з халоднай зброяй’ (ТСБМ), рукапа́шны ’ручной работы, самаробны’, руко́паш ’уручную’ (ТС). Ц.-слав. і стараж.-рус.рукопашь. Ад *rǫka (гл. рука) і *paxati (гл. пахаць) (Фасмер, 3, 220, 515).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мушке́т1 ’старажытнае буйнакалібернае ружжо з кнотам для запальвання замка’ (ТСБМ, БелСЭ), ’самаробны пісталет’ (Бяльк.). Сучасная форма з рус.мушкет ’тс’ (Крукоўскі, Уплыў, 86). Аднак ст.-бел.мушкетъ ’тс’ (1616 г.) запазычана са ст.-польск.muszkiet, якое з франц.mousquet ’тс’ (Булыка, Лекс. запазыч., 69).
Мушке́т2 ’бузіна, Sambucus L.’ (Бяльк.). Няясна. Магчыма, ад мушкат, мускат (ст.-бел.мушкатела ’сорт віна і вінаграду’) паводле падабенства (ягады, колер?).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пішчэлка ’дудачка, наогул прымітыўны самаробны музычны інструмент’ (Юрч. Вытв.), параўн. стараж.-рус.пишталь, пищаль ’музыкальны інструмент высокага гучання ў Старажытнай Русі, укр.пищаль, пищавка, польск.piszczel, piszczałka, ст.-чэш.pisčel, piščala, pisčela, чэш.p ist dla, славац.pisie! pisi ’ala. славен.piščdl, piskał, харв.pišča! pištala, макед.пишталки, балг.тацкі. Прасл.*piskčlb, *piščalъ < *piskali, *piščati (< і.-е.*pi‑sk ‑ä‑, *pi‑skʼ‑e) роднасныя ст.-інд.picchorä, piechota ’дудка, флейта’ (Зубаты, BB, 17, 325; Покарны, 796; Фасмер, 3, 271; Бязлай, 3, 41; Борысь, Зб. Слаўскаму, 87).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ша́хнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак., каго-што і без дап.
Разм.
1.чым. Моцна стукнуць. Шахнуць дзвярыма.
2. Тузануць, ірвануць. Рукаў не хацеў закасвацца, быў цесны, і Алег шахнуў цераз галаву рубашку, збіўшы на лоб доўгія чорныя валасы.Ермаловіч.
3. З сілай разануць, адрэзаць. [Сямён:] — Добра, што піла была тупая, а так бы пальцы шахнула...Мыслівец.[Палонны] разаслаў шынель па зямлі, дастаў з патайнай кішэнькі самаробны ножычак, спрытна, нейкім прафесійным рухам шахнуў буханку хлеба — раз! раз! — на чатыры кавалкі.С. Александровіч.
4. Шпурнуць, кінуць. Лічыльнікі.. Міцька шахнуў на край стала так, што аж затрашчалі касцяшкі.Паслядовіч.
шахну́ць, ‑ну́, ‑не́ш, ‑не́; ‑нём, ‑няце́; зак.
Разм. Аб’явіць шах. Шахнуць канём.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)