Працаве́ль ’працавіты’ (чэрв., Сл. ПЗБ). Ад працаваць з суф. ‑ель. Аб суфіксе гл. Сцяцко, Афікс. наз., 38.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Прага́ра ’пражора’ (Сцяшк. Сл.). Запазычанне з літ. pragaras ’тс’. Сюды ж прага́рпы ’працавіты’ (тамсама), відаць, ’прагны да работы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
няма́, безас., у знач. вык., каго-чаго.
1. Не быць у наяўнасці, адсутнічаць.
Н. грошай.
Яго н. дома.
2. У знач. няпоўнага сказа пры адмоўных адказах на пытанні. —
Ці дома бацька? — Няма.
◊
Няма роду без выроду — нічога не бывае без непрыемнага выключэння.
Няма чаго (і) гаварыць (разм.) — выраз упэўненай згоды: безумоўна, пэўна.
Чалавек ён працавіты, няма чаго гаварыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дба́йны, ‑ая, ‑ае.
Старанны, руплівы. Гляджу, як народ працавіты і дбайны На ніве калгаснай з машынаю дружыць. Хведаровіч. Усё было дагледжана, відаць, што тут хадзілі дбайныя рукі. Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пасі́льны, ‑ая, ‑ае.
Адпаведны з сіламі, магчымасцямі. І ўжо з маленства яны браліся за пасільную працу, каб не быць дармаедамі, як часта казаў руплівы і працавіты бацька паэта. Хведаровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Смагу́ла ‘працавіты, але скупаваты чалавек’ (мядз., Нар. словатв.). Да смага, смагнуць з суф. ‑ул‑(а), аб якім гл. Сцяцко, Афікс. наз., 42.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
даўны́м-даўно́, прысл.
Разм. Вельмі даўно. Даўным-даўно, яшчэ пры панах, на беразе Зялёнага возера стаяў прыгожы маёнтак. Ваданосаў. Некалі, даўным-даўно, жыў у адной вёсцы працавіты селянін Саўка. С. Александровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хлебасо́льны, ‑ая, ‑ае.
Які ветліва, гасцінна сустракае і частуе. Хлебасольная сям’я. □ Каб на гэтай зямлі, Дзе жыве Працавіты народ хлебасольны, Што гасціннасцю ўсюды слыве, Не было хлеба з соллю ўволю? Аўрамчык.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падмо́га, ‑і, ДМ ‑мозе, ж.
Разм. Дапамога, падтрымка. Варочаў глебу працавіты трактар, А на падмогу коні ды валы У гаспадарцы той былі. Крапіва. Ноччу на падмогу Белабародаву Сцяпан Фёдаравіч паслаў другую роту. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Пія́тніца ’жніво’ (паст., ЛА, 2). Відаць, генетычна звязана з пі явы ’працавіты’: жніво — вельмі пільны ў сэнсе працы перыяд, пара; ‑н⇉пазнейшае, пад уплывам слова пятніца, параўн. пілыніца ’прыпар’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)