Cum mula pepererit (Suetonius)

Калі мул народзіць.

Когда мул родит.

бел. На святыя ніколі. Тады тое будзе, як на далоні валасы вырастуць.

рус. Когда рак свистнет и рыба запоёт. Когда воскресенье будет в субботу. После дождичка в четверг. Когда Волга вверх потечёт. Когда рак на горе свистнет. Когда песок на камне взойдёт.

фр. Quand les poules auront les dents (Когда y кур вырастут/появятся зубы).

англ. When pigs fly (Когда свиньи полетят). When two Sundays come together (Когда два воскресенья сойдутся).

нем. Wenn Ostern und Pfingsten auf einen Tag fallem (Когда пасха и троица выпадут на один день).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

ВАЛЕ́РА, Валера-і-Алькала Галіяна (Valera y Alcalá Galiano) Хуан (18.10.1824, г. Кабра, Іспанія — 18.4.1905), іспанскі пісьменнік, грамадскі дзеяч. Чл. Каралеўскай акадэміі (1858). Па адукацыі юрыст. Быў на дыпламат. службе. У 1840-я г. выступіў як паэт і літ. крытык. Яго эстэт. погляды склаліся пад уплывам антычнага і рэнесансавага неаплатанізму. У раманах «Пепіта Хіменес» (1874), «Камандор Мендоса» (1877), «Донна Лус» (1879) выкрываў рэліг.-аскетычныя догмы. У рамане «Хуаніта Доўгая» (1895) паказаў, як каханне пераадольвае класава-саслоўныя перагародкі. Сац.-філас. аналіз краху, які перажывае інтэлігент пры сутыкненні з рэчаіснасцю, дадзены ў рамане «Ілюзіі доктара Фаусціна» (1875). Раман «Марсамор» (1899) — філас. прытча пра марнасць чалавечых жаданняў. Проза Валера, адметная незвычайным фармальным майстэрствам, псіхааналізам і філас. глыбінёй, — адна з вяршынь ісп. рэалізму 19 ст. Аўтар кніг літ.-крытычных артыкулаў. Пераклаў на ісп. мову «Фауст» І.В.Гётэ і «Дафніс і Хлоя» Лонга.

Тв.:

Рус. пер. — Хуанита Длинная. М., 1961;

Иллюзии доктора Фаустино. Л., 1970;

У кн.: Аларкон П.А. де. Треугольная шляпа;

Валера Х. Пепита Хименес;

Перес Гальдос Б. Донья Перфекта;

Бласко Ибаньес В. Кровь и песок. М., 1976.

К.М.Міхееў.

т. 3, с. 480

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

◎ Пе́сак 1 пясок ’трус’ (Нас.). Памянш. да пес (гл.), якое выкарыстоўвалася для называння розных звяркоў з густой поўсцю. Параўн. ст.-рус. песикь ’пясец’ (XVI ст.) і тсы©ь ’шчанё’; як родавая назва рус. песь ужывалася ў адносінах да воўка, лісы, сабакі (Даль, 3, 105); сюды ж таксама рус. (тул.) песец ’даўгашэрсны трус’. Паводле Німчука (Давньорус., 205), да XVII ст. ва Украіне вадзіўся звярок песок, якога здабывалі на футра: рысь, пески и коты; суф. ‑ець актыўна выцясняўся суф. ‑ок (< ькь).

◎ Пе́сак 2 ’простая шашка ў гульні ў шашкі’ (Нас.). Няясна. Магчыма, пераасэнсаванае пешка (*пёійак?), гл.

◎ Пе́сак 3 ’пясок’ (докш., Сл. ПЗБ). З польск. piasek ’тс’ (Мацкевіч, там жа, 3, 509). Націск на першым складзе спрыяў аднаўленню этымалагічнага ‑ė‑ (усх.-слав. гтъськъ ’пясок’). Вытворнае пескавы Чышчаны’ (мядз., Жыв. сл.), параўн. пескавы ’тс’ (Станк., Сл. ПЗБ), пескаву́ ’тс’ (ТС) — ад пясок

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

паглыну́ць сов., в разн. знач. поглоти́ть;

пясо́к ~ну́ў ваду́ — песо́к поглоти́л во́ду;

каляро́вае шкло мо́жа п. праме́ні, які́я прахо́дзяць праз яго́ — цветно́е стекло́ мо́жет поглоти́ть лучи́, кото́рые прохо́дят че́рез него́;

рабо́та ~ну́ла — шмат ча́су рабо́та поглоти́ла мно́го вре́мени

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

загрэ́бці сов.

1. (сгребая, подобрать) загрести́;

з. се́на — загрести́ се́но;

2. (во что-л. сыпучее) зары́ть;

з. ў пясо́к — зары́ть в песо́к;

3. перен., разг. (захватить) загрести́, заграба́стать;

~ро́б усё ў свае́ ру́кі — загрёб (заграба́стал) всё в свои́ ру́ки

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

адмы́ць сов., в разн. знач. отмы́ть; (удалить грязь, стирая — ещё) отстира́ть;

а. ру́кі — отмы́ть ру́ки;

а. залаты́ пясо́к — отмы́ть золото́й песо́к;

адмы́ла ча́стку бе́рага — безл. отмы́ло часть бе́рега;

а. чарцёж — отмы́ть чертёж;

адмы́ла ўсе пля́мы на абру́се — отмы́ла (отстира́ла) все пя́тна на ска́терти

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Соль ‘соль як прыправа да ежы’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), со́ля ‘тс’ (б.-каш., ГЧ). Параўн. укр. сіль, рус. соль, ст.-рус. соль, польскі sól, в.-луж. sól, sel, н.-луж. sol, чэш. sůl, славац. soľ, серб.-харв. со̑, славен. sọ̑l, балг., макед. сол, ст.-слав. соль. Прасл. *solь роднаснае лат. sā́ls ‘соль’, літ. sólymas ‘расол’, лац. sāl, грэч. άλς м. р. ‘соль’, ж. р. ‘мора’, гоц. salt, ст.-в.-ням. salz ‘соль’; апошняе выводзіцца з *salta‑, што ад дзеяслова *saltan ‘саліць’. У сувязі з гэтым звяртае ўвагу дзеяслоў солі́цца ‘сыпацца’: шчоб песок не соліўса ў во́ду (ТС), балг. соля́ ‘саліць’, ‘пасыпаць чым-небудзь дробным’, макед. соли ‘саліць’ і ‘сыпаць (пра дробны снег)’, што, магчыма, сведчыць пра аддзеяслоўнае паходжанне назоўніка, які можа мець і іншыя значэнні, параўн. славен. solika ‘крупы; дробны град’. Маючы гэта на ўвазе, прапануецца (Фурлан у Бязлай, 3, 288) рэканструкцыя амоніма *solь ‘град’, на думку Куркінай (Этимология–1994–1996, 206), беспадстаўна; ва ўсякім разе, можна дапусціць для праславянскай другаснае значэнне дзеяслова *soliti ‘сыпаць’. Гл. Траўтман, 249; Мюленбах-Эндзелін, 3, 803; Фасмер, 3, 751; Махэк₂, 592; Сной₁, 591; Фурлан у Бязлай, 3, 287–288; Борысь, 572; ЕСУМ, 5, 252- 253. Параўн. яшчэ салодкі, со́лад.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

са́харный

1. цукро́вы;

са́харная промы́шленность цукро́вая прамысло́васць;

са́харный заво́д цукро́вы заво́д (цукрава́рня);

са́харный песо́к цу́кар-пясо́к (пескавы́ цу́кар);

са́харная пу́дра цукро́вая пу́дра;

са́харная свёкла цукро́выя буракі́;

са́харный тростни́к цукро́вы трыснёг;

са́харный клещ зоол. цукро́вы клешч;

са́харная боле́знь мед. цукро́вая хваро́ба;

са́харная кислота́ хим. цукро́вая кіслата́;

2. перен. (льстивый) мядо́вы, ліслі́вы;

са́харные ре́чи ліслі́выя (мядо́выя) сло́вы;

са́харные уста́ мядо́выя ву́сны.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

капа́цца несов.

1. в разн. знач. копа́ться; (искать, перебирать — ещё) ры́ться;

дзе́ці капа́юцца ў пяску́ — де́ти копа́ются в песке́;

к. ў агаро́дзе — копа́ться в огоро́де;

сыры́ пясо́к лёгка капа́ецца — сыро́й песо́к легко́ копа́ется;

вы не́шта до́ўга капа́ецеся — вы что-то до́лго копа́етесь;

к. ў папе́рах — копа́ться (ры́ться) в бума́гах;

2. страд. ры́ться; копа́ться; см. капа́ць

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

нагрэ́ць сов.

1. (сделать горячим или тёплым) нагре́ть; (до высокой температуры — ещё) накали́ть, раскали́ть; (воды и т.п. — ещё) согре́ть;

со́нца ~рэ́ла пясо́к — со́лнце нагре́ло песо́к;

н. жале́за дачы́рвана — нагре́ть (накали́ть, раскали́ть) желе́зо до́красна́;

н. кацёл вады́ — согре́ть котёл воды́;

2. (помещение) натопи́ть;

3. перен., разг. (обмануть) нагре́ть;

н. на мільён рублёў — нагре́ть на миллио́н рубле́й;

◊ н. ру́кі — нагре́ть ру́ки

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)