гусі́ны гуси́ный;
г. шма́лец — гуси́ный жир;
○ ~ная ску́ра — гуси́ная ко́жа;
~нае пяро́ — гуси́ное перо́;
◊ г. крок — гуси́ный шаг
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ма́ха ’крыло ветрака’ (Некр., Нар. Гом., чачэр., Мат. Гом.), ’крыло птушкі’ (светлаг., Мат. Гом.). Утворана пры дапамозе суф. ‑а ад махаць. А б утварэнні аднакарэнных назоўнікаў м. р. (на ‑ъ/‑ь) і ж. р. (на ‑а) гл. Ільінскі, AfSlPh, 29, 162. Параўн. балг. махово перо ’вялікае пер’е ў крыле птушкі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пяры́ла 1 (перы́ло) ’аер, плюшнік’ (мазыр., Жыв. сл.), сюды ж, відаць, пяры́льцы ’хваснік, Hippuris’ (Кіс.). Параўн. укр. пери́ла, пери́ля ’расліна Perilla’, рус. пери́лла ’тс’, чэш. perilla ’тс’. Фармальная тоеснасць назваў дазваляе дапусціць перанос лацінскай назвы на іншыя расліны, магчыма, з-за знешняга падабенства: новалац. perilla узыходзіць да pira ’груша’ (плод-арэшак прыпамінае плод грушы), параўн. ЕСУМ, 4, 348. Больш верагодна да пяро́ ’доўгі ліст’ (гл.), параўн. перо́ ’перыстая трава’: накосіў колеснік сена, одно перо (ТС).
Пяры́ла 2 ’прыстаронак’ (палес., Бел.-укр. ізал.), параўн. укр. бойк. пери́ло ’адгародка ў хляве для сена, саломы, збожжа’. Відаць, да пе́рыць ’біць’, параўн. перабо́йка ’перагародка’, перабі́ць ’адгарадзіць’ (гл.), польск. przepierzenie ’лёгкая перагародка’ ад przepierzyć ’перагарадзіць, раздзяліць’, паводле Банькоўскага (2, 887), з не зусім празрыстай семантыкай (< польск. pierzyć ’аздабляць пер’ем’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пе́р’е собир., ср. перо́, пе́рья мн.;
◊ ні пу́ху ні пе́р’я! — ни пу́ха ни пера́!;
варо́на ў паўлі́навым пе́р’і — воро́на в павли́ньих пе́рьях
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
памачы́ць сов.
1. (сделать влажным, мокрым) помочи́ть, смочи́ть;
п. ручні́к — помочи́ть (смочи́ть) полоте́нце;
2. обмакну́ть;
п. пяро́ ў чарні́ла — обмакну́ть перо́ в черни́ла;
3. (нек-рое время) помочи́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
спіса́цца сов.
1. в разн. знач. списа́ться;
с. са шко́льнымі тава́рышамі — списа́ться со шко́льными това́рищами;
с. з карабля́ — списа́ться с корабля́;
2. (израсходоваться, прийти в негодность) исписа́ться;
пяро́ ~са́лася — перо́ исписа́лось;
3. (утратить способность к творчеству) исписа́ться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
бо́йкі в разн. знач. бо́йкий, оживлённый; ре́звый; рети́вый; (подвижный, проворный — ещё) пры́ткий, живо́й;
б. хло́пец — бо́йкий (рети́вый, пры́ткий, живо́й) па́рень;
б. на язы́к — бо́йкий (пры́ткий) на язы́к;
~кае ме́сца — бо́йкое (оживлённое) ме́сто;
~кая гаво́рка — бо́йкий (оживлённый) разгово́р;
◊ ~кае пяро́ — бо́йкое перо́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ве́чный в разн. знач. ве́чны;
переда́ть в ве́чное по́льзование перада́ць у ве́чнае карыста́нне;
ве́чные спо́ры ве́чныя спрэ́чкі;
◊
ве́чная сла́ва ве́чная сла́ва;
ве́чный поко́й ве́чны спако́й;
ве́чная па́мять ве́чная па́мяць;
ве́чное перо́ ве́чнае пяро́;
спать ве́чным сном спаць ве́чным сном;
на ве́ки ве́чные на ве́кі ве́чныя.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
АПТЫ́ЧНЫ РЭЗАНА́ТАР,
сістэма люстраных адбівальных паверхняў, у якой узбуджаюцца і падтрымліваюцца стаячыя ці бягучыя электрамагнітныя хвалі аптычнага дыяпазону. У адрозненне ад аб’ёмнага рэзанатара аптычны з’яўляецца адкрытым (няма бакавых сценак). Аптычны рэзанатар — адзін з важнейшых элементаў лазера. Асн. характарыстыка аптычнага рэзанатара — дыхтоўнасць (вызначае страты светлавой энергіі і характарызуе рэзанансныя ўласцівасці).
Прасцейшы аптычны рэзанатар — інтэрферометр Фабры—Перо, які складаецца з 2 плоскіх строга паралельных люстэркаў, што знаходзяцца на адлегласці L, значна большай за даўжыню хвалі λ. Калі паміж люстэркамі ўздоўж восі рэзанатара распаўсюджваецца плоская светлавая хваля, то ў выніку адбіцця ад люстэркаў і інтэрферэнцыі адбітых хваляў утвараецца стаячая хваля. Умова рэзанансу: L = q∙λ/2. дзе q — падоўжны індэкс ваганняў (колькасць паўхваляў, што ўкладаюцца ўздоўж восі аптычнага рэзанатара). У лазернай тэхніцы выкарыстоўваюцца канфакальныя рэзанатары, утвораныя сферычнымі люстэркамі, якія разнесены на адлегласць, роўную радыусу іх крывізны, а таксама кальцавыя аптычныя рэзанатары, што складаюцца з 3 і болей плоскіх або сферычных люстэркаў. У аптычным рэзанатары са сферычнымі люстэркамі ўзбуджаюцца таксама незалежныя бягучыя насустрач адна адной хвалі.
Літ.:
Ананьев Ю.А. Оптические резонаторы и проблема расходимости лазерного излучения. М., 1979.
В.В.Валяўка.
т. 1, с. 439
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Калёсы ’конная чатырохколая гаспадарчая павозка’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Грыг., Жд. 2, Касп., Кліх; Растарг., КЭС, лаг.; Маш.), палес. форма — калёса (Нас., Нік., Оч., Серб., Сержп. Грам., мазыр.; Сержп.)? — «перо скрыпіць, бы не мазаные калёса» (Сцяц. Нар.; Сцяшк. МГ, Радч.)? — «тарарай калёсы, тарарай Повезли Ганночку з пекла в рай»; Шат. (калёса); мін., Шпіл. («…телега в робѣ петербургскіхъ ломовыхъ…», 4, 27). Распаўсюджанне на палескай тэрыторыі гл. у Масленікавай, 172. Адзначаюць таксама Сл. паўн.-зах., ТС (у форме колёса). Вядома фактычна на ўсёй тэрыторыі. Укр. матэрыял нам невядомы, але Даль прыводзіў паўд.-рус. колёса ’воз’ у пагранічнай да беларускай зоне (смал., зах.-бран.) і ў глыбі моўнай тэрыторыі — маск., том. У польск. мове kolasa ’старажытны воз, карэта’, ’сялянскі воз’ і інш., звяртаюць на сябе ўвагу адзначаныя на Мазоўшы і ў Варміі формы kolosa, kolaski, як рэгіянальныя і адпаведныя беларускім. У іншых зах.-слав.: ст.-чэш. kolesa ’воз’, славац. kolesá ’воз для перавозу бярвенняў’. На поўдні: серб.-харв. kolèsa ’воз’. Слаўскі (2, 344) мяркуе аб прасл. *kolesa, мн. ліку ад kolo; па мадэлі ўтварэння аналагічнае лац. rotae ’воз’ (rota ’кола’). Польск. крыніцы XVI і асабліва XVII ст. даюць падставы выводзіць рэаліі з усх.-слав. тэрыторыі. Брукнер (245) меркаваў нават аб запазычанні ў польск. мову. Лінгвагеаграфія бел. слова сведчыць аб пазнейшым яго распаўсюджанні. Не выключай таксама ўплыў польскай лексемы; аб яе шырокай экспансіі гл. у Слаўскага, 2, 343–344 (у ням., франц., італ. і інш.), у тым ліку пры пасрэдніцтве розных моў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)