чум
(комі cum)
лёгкае пераноснае жыллё конусападобнай формы ў некаторых народаў Поўначы, зробленае з жэрдак, абцягнутых скурамі жывёл.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
перено́сный в разн. знач. перано́сны;
перено́сная ла́мпа перано́сная ля́мпа;
перено́сное значе́ние сло́ва грам. перано́снае значэ́нне сло́ва;
в перено́сном смы́сле у перано́сным сэ́нсе;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кібі́тка, ‑і, ДМ ‑тцы; Р мн. ‑так; ж.
1. Крытая павозка ў качэўнікаў. Цягнуцца з шатрамі, кібіткамі [цыганы] па шырокіх шляхах Беларусі, Падолля, Малдавіі і ўсяго белага свету. Каваль.
2. Пераноснае жыллё ў качэўнікаў; юрта.
3. У сярэднеазіяцкіх рэспубліках — невялікі дом старога тыпу (глінабітны або з сырцовай цэглы).
[Ад цюрк. кебіт, кібіт — лаўка, магазін, ад араб. — купал, скляпенне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ю́рта, ‑ы, ДМ юрце, ж.
Пераноснае, крытае шнурамі або лямцам з конусападобным дахам жыллё з жэрдак у некаторых качавых народаў Азіі і Паўднёвай Сібіры. Па пясках можна было ехаць сотні кіламетраў і не сустрэць ніводнага кішлака, ніводнай юрты. Васілевіч. У неба бялюткія выспачкі юрт Стрэшкамі вострымі цэляцца. Калачынскі.
[Ад цюрк. jurt.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
яра́нга, ‑і, ДМ ‑нзе, ж.
Пераноснае жыллё некаторых народаў Поўначы, якое складаецца з драўлянага круглага каркаса з дахам канічнай формы, пакрытага шкурамі аленяў. На Чукотцы, дзе цяпер ярангі Засыпае снегам, праз гадоў Гэтак трыццаць-сорак добрым ранкам Зацвіце ўся тундра ад садоў. Панчанка. Дым клубіцца над ярангай. Звонак.
[Чукоцкае.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
яра́нга
(чукоц. jarany)
пераноснае круглае жыллё народаў Поўначы, сцены і канічны дах якога складаюцца з драўлянага каркаса, пакрытага аленевымі шкурамі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
◎ Па́часваць ’хвастаць, сцёбаць’ (Шат.) — пераноснае з пачасаваць ’часаць лён’. Да пачассе (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
АЛІМПІ́ЙЦЫ,
у старажытнагрэчаскай міфалогіі багі, якія жылі на Алімпе. Паводле міфаў, дзеці бога Кронаса на чале з Зеўсам паўсталі супраць бацькі і тытанаў, перамаглі ў гэтай барацьбе і замацаваліся на Алімпе, падзяліўшы паміж сабой уладу над светам. Вярх. уладыкам стаў Зеўс. Алімпійцы былі абыякавыя да зямных пакут і хваляванняў. Адсюль пераноснае значэнне слова алімпійцы — людзі, якія захоўваюць непарушны («алімпійскі») спакой у любых жыццёвых сітуацыях.
т. 1, с. 260
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Распры́жыцца ’узнервавацца, раззлавацца’ (Сцяшк.). Як пераноснае хутчэй за ўсё звязана з пры́жыць ’падскокваць, спружыніць’, гл. прыжкі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Му́мы ’вошы’ (шальч.) (пераноснае) ’малыя дзеці’ (лаг., Сл. ПЗБ). З літ. mū̃mas ’вош’ (Грынавяцкене, там жа, 3, 83).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)