Разгільдзя́й ’нядбайны, безадказны ў працы, справах чалавек’ (ТСБМ), разгільдзя́істы ’нядбайны, безадказны’ (Юрч. СНЛ). Запазычана з рус. разгильдя́й, якое, паводле Фасмера (3, 433), утворана аналагічна растрепа́й ’абарванец’ ад загаднай формы (таксама Праабражэнскі, 2, 175) і, магчыма, звязана з рус. ги́ль ’лухта, глупства’. Папоў (Из истории, 35) прапануе версію паходжання ад татарскага ўласнага імя Уразгильды, Уразгильдей, Разгільдей, Разгільдяй.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
старо́нка ж.
1. прям., перен. страни́ца;
на ~ках кні́гі — на страни́цах кни́ги;
~кі гісто́рыі — страни́цы исто́рии;
2. уменьш.-ласк. (местность, страна) сторона́, край м., сторо́нка;
ро́дная с. — родна́я сторона́ (сторо́нка), родно́й край
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
но́вый но́вы;
но́вая те́хника но́вая тэ́хніка;
но́вый урожа́й но́вы ўраджа́й;
но́вые места́ но́выя мясці́ны;
Но́вый год Но́вы год;
Но́вый Свет Но́вы Свет;
◊
но́вое сло́во но́вае сло́ва;
но́вая страни́ца исто́рии но́вая старо́нка гісто́рыі.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Таргу́н ’расліна агурочнік, якую кладуць у агуркі, калі нарыхтоўваюць іх на зіму’ (Растарг., Расл. св.). Параўн. укр. дыял. тургу́н ’эстрагон, Artemisia dracunculus L.’, торгу́н ’птарміка, Achillea ptarmica’, рус. таргу́н, тургу́н ’эстрагон’, польск. tarhun, torhon, toruń ziele ’тс’. Запазычана з тур. tarhun ’тс’, што з араб. tarhun (tharkun) ’тс’ (Брукнер, 21; ЕСУМ, 5, 679), шляхі пранікнення няясныя (Папоў, Из истории, 73).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
аддзе́л м., в разн. знач. отде́л;
а. гісто́рыі — отде́л исто́рии;
тэхні́чны а. — техни́ческий отде́л;
а. сацыя́льнага забеспячэ́ння — отде́л социа́льного обеспе́чения;
бібліяграфі́чны а. — библиографи́ческий отде́л;
кні́га падзяля́ецца на тры ~лы — кни́га де́лится на́ три отде́ла
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Пачы́на 1 ’вясло’ (бых., ветк., чэрык., Мат. Маг., Мат. Гом.). Да апачына (гл.).
◎ Пачы́на 2 (а магчыма, і пачын паводле ілюстратыўнага матэрыялу: Насек на лугу 30 пачынаў лазы) ’вязка лазы’ (добр., Мат. Гом.). Рус. почи‑н‑ок ’расчыстка лесу’. Утворана пры дапамозе суфікса ‑n‑ ад асновы *kei‑, а не ад *ken‑, з якой народная этымалогія звязвае лексему починок (Аткупшчыкоў, Из истории, 141, 157 і 172).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тро́іць 1 ‘апрацоўваць зямлю плугам трэці раз’ (Некр. і Байк., Янк. 1; капыл., Бел. дыял. 3). Гл. траіць.
Тро́іць 2 аргат. ‘есці’: хлеб есці — сумеру троіць (староб., Полымя, 1991, 10, 169), тро́іты ‘тс’ (іван., Бел. дыял. 1). Параўн. укр. аргат. тро́їти ‘тс’, рус. аргат. тро́ить ‘тс’, польск. аргат. troi̯ić ‘тс’. Ад грэч. τρῶγω ‘ем, прымаю ежу’ (Папоў, Из истории, 104; Бандалетаў, Этимология–1980, 70; Горбач, Арго, 28).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сціра́ць ’мыць, праць; чысціць’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ), ’выціраць, рабіць чыстым, сухім’ (ТС, Варл.). Параўн. укр. стира́ти ’выціраць, уціраць’, польск. ścierać ’тс’, чэш. stirati, славац. stierať ’тс’. Вытворнае ад церці (гл.), што адлюстроўвае спосаб прання або ачышчэння (Фасмер, 3, 761). Значэнне ’мыць (бялізну), праць’ з’яўляецца беларуска-рускай інавацыяй, бо ў стараж.-рус. сътирати асноўнае значэнне было ’малоць, размолваць’ (Новое в рус. этим., 219; Из истории рус. сл., 173–174).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
уро́к I м., в разн. знач. уро́к;
вы́вучыць у. — вы́учить уро́к;
гэ́та яму́ бу́дзе до́брым ~кам — э́то ему́ бу́дет хоро́шим уро́ком;
○ адкры́ты ўрок — откры́тый уро́к;
◊ ~кі гісто́рыі — уро́ки исто́рии
уро́к II, -ку м., чаще мн., разг. сглаз
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Лошадзь ’конь’ (зэльв., астрав., Сл. ПЗБ; Яруш.; Федар. 6) у песні: …запрагай кучар, лошадзі, гайда да ладыкі…) — запазычана з рус. лошадь, якое са ст.-булг. *лаша, *лоша і рус. суфікса ‑дь. Больш падрабязна гл. Філін, Происх., 561–562; Аткупшчыкоў, Из истории, 153–154, 161–162; Адзінцоў, Этимология–72, 114–128; Сярэбранікаў, Этимология–68, 210–211; Хабургаеў, УЗ МГПИ, 1967, 13, 293–309; Дзікенман (Das Pferd in russischen Nomina…, Heidelberg, 177, 158 S.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)