асма́гнуць сов. (от жары, жажды) запе́чься, пересо́хнуть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
жэ́рці
дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
жару́ |
жаро́м |
| 2-я ас. |
жарэ́ш |
жараце́ |
| 3-я ас. |
жарэ́ |
жару́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
жо́р |
жэ́рлі |
| ж. |
жэ́рла |
| н. |
жэ́рла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
жары́ |
жары́це |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
упрэ́лы, ‑ая, ‑ае.
1. Які добра ўварыўся, згатаваўся на жары, невялікім агні.
2. Разм. Упацелы, упараны. Упрэлы конь.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жэ́рці, жару́, жарэ́ш, жарэ́; жаро́м, жараце́, жару́ць; жор, жэ́рла; жары́; незак., каго-што і без дап. (разм.).
Прагна і многа есці (пра жывёл, чалавека; груб.).
|| зак. зжэ́рці, зжару́, зжарэ́ш, зжарэ́; зжаро́м, зжараце́, зжару́ць; зжор, зжэ́рла; зжары́; зжо́рты.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
жара́, ‑ы, ж.
Разм. Тое, што і жар (у 2, 3 знач.). На небе сінім, пабялеўшым ад жары, сонца не хацела доўга [сыхо]дзіць кнізу. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
го́ркнуть несов. го́ркнуць; (о жирах) ялча́ць, ялчэ́ць;
от жары́ ма́сло го́ркнет ад гарачыні́ ма́сла ялча́е (ялчэ́е).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
жэ́рці, жару, жарэш, жарэ; жаром, жараце; пр. жор, жэрла; заг. жары; незак., каго-што і без дап.
Разм. Прагна і многа есці. — [Свіння] хаця і гняце ўсё пад ногі, дык затое і жарэ ўсё, што толькі зачэпіць лычам. Самуйлёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыпячы́, -пяку́, -пячэ́ш, -пячэ́; -пячо́м, -печаце́, -пяку́ць; -пёк, -пякла́, -ло́; -пячы́; -пе́чаны; зак.
1. што. Патрымаўшы доўга на агні, жары, падпаліць; злёгку спячы, апячы.
П. пірагі.
П. руку прасам.
2. (1 і 2 ас. неўжыв). Моцна прыгрэць (пра сонца).
Кпоўдню прыпякло (безас.).
3. перан., безас., каму. Прыйсціся цяжка, крута.
Яму тут добра прыпякло.
4. што. Змазаць чым-н. пякучым.
П. парэз ёдам.
|| незак. прыпяка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. прыпяка́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Жарэ́ць ’гарэць’ (Сцяшк. МГ). Славен. žaréti ’гарэць, тлець’. Таго ж кораня, што жар (гл.), з суфіксам *‑ě‑ti; параўн. ст.-рус. синѣти, цѣлѣти, бел. гарэць (гл.). Утворана, магчыма, яшчэ ў прасл. Гл. яшчэ жу́раць. Р. Казлова (ССл, 1980, 6, 87–92) звязвае з жа́ры (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жара́ ’спёка’, ’гарачка’ (ТСБМ). Рус. жара́ ’спёка’, укр. жара́ ’тс’, ’гарачка’, славац. žiara ’зарыва, гарачыня’, серб.-харв. жа̀ра ’спёка’, славен. žara ’сып’. Варыянт ж. р. ад таго ж кораня, што жар (гл.). Не выключана, што значэнне ’гарачка’ ўзнікла на базе значэння ’сып’, вядомага шэрагу моў. Гл. жа́ры.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)