прыпячы́, -пяку́, -пячэ́ш, -пячэ́; -пячо́м, -печаце́, -пяку́ць; -пёк, -пякла́, -ло́; -пячы́; -пе́чаны; зак.
1. што. Патрымаўшы доўга на агні, жары, падпаліць; злёгку спячы, апячы.
П. пірагі.
П. руку прасам.
2. (1 і 2 ас. неўжыв). Моцна прыгрэць (пра сонца).
Кпоўдню прыпякло (безас.).
3. перан., безас., каму. Прыйсціся цяжка, крута.
Яму тут добра прыпякло.
4. што. Змазаць чым-н. пякучым.
П. парэз ёдам.
|| незак. прыпяка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. прыпяка́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Жарэ́ць ’гарэць’ (Сцяшк. МГ). Славен. žaréti ’гарэць, тлець’. Таго ж кораня, што жар (гл.), з суфіксам *‑ě‑ti; параўн. ст.-рус. синѣти, цѣлѣти, бел. гарэць (гл.). Утворана, магчыма, яшчэ ў прасл. Гл. яшчэ жу́раць. Р. Казлова (ССл, 1980, 6, 87–92) звязвае з жа́ры (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жара́ ’спёка’, ’гарачка’ (ТСБМ). Рус. жара́ ’спёка’, укр. жара́ ’тс’, ’гарачка’, славац. žiara ’зарыва, гарачыня’, серб.-харв. жа̀ра ’спёка’, славен. žara ’сып’. Варыянт ж. р. ад таго ж кораня, што жар (гл.). Не выключана, што значэнне ’гарачка’ ўзнікла на базе значэння ’сып’, вядомага шэрагу моў. Гл. жа́ры.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
памле́ць сов., разг.
1. уста́ть; (от неудобного положения) занеме́ть, замле́ть;
2. (от страха, жары и т.п. — о многих) обомле́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
самле́ць сов.
1. потеря́ть созна́ние, упа́сть в о́бморок;
2. занеме́ть, замле́ть;
3. обесси́леть;
с. ад гарачыні́ — обесси́леть от жары́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
спа́рыцца I сов., разг. (соединиться в пару) спа́риться
спа́рыцца II сов.
1. упа́риться;
2. (о молоке) вскипяти́ться;
3. разг. (от жары) вспоте́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Плаймо́, пляймо ’пляма’ (беш., Нар. сл.) — у выніку кантамінацыі лексем пляма і лагаю (гл. латюі) пры ад’ідэацыі балтыйскіх слоў: літ. plėnys ’попел’, прус. plejnis ’белы попел на жары (вуголлі)’. У польск. plama, з якога паходзіць бел. пляма, зліліся ст.-польск. plana ’загана’, ’дыятэз’ і (медыцыне^) plana ’чырвоная (агністая) пляма на скуры (ад хваробы)’, якое з ням. Flamme < лац. flamrna < jlagma < jlagräre ’гарэць’ (Банькоўскі, 2, 597; Брукнер, 417).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
здо́хнуць сов.
1. сдо́хнуть, издо́хнуть, околе́ть, подо́хнуть; (о скоте — ещё) пасть;
2. перен., прост. подо́хнуть;
мо́жна з. ад гарачыні́ — мо́жно подо́хнуть от жары́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ску́рчыцца сов.
1. (от судороги, боли) ско́рчиться, скорёжиться; сжа́ться;
2. (от жары) скорёжиться, съёжиться;
3. (от холода, страха и т.п.) съёжиться, сжа́ться, сверну́ться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
упрэ́ць, ‑эю, ‑эеш, ‑эе; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Добра ўварыцца, згатавацца на жары, невялікім агні. Каша ўпрэла. □ [Мяса] так упрэла ў печы, што стала ружовае. Палтаран.
2. Разм. Упацець, пакрыцца потам. Пакуль [Балашоў] дабраўся да Вірской вуліцы, аж упрэў. Новікаў.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць вільготным, сырым ад цяпла. Трава, нагрэтая сонцам,.. упрэла і цяпер патыхала аж сюды, на двор, саладкава і горача. М. Стральцоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)