АНДРАМЕ́ДЫ ТУМА́ННАСЦЬ,
найбліжэйшая да нашай Галактыкі гіганцкая спіральная галактыка, самая яркая ў Паўн. паўшар’і неба. Маса (3—5) ∙ 1011 масаў Сонца, адлегласць ад Зямлі 700 кпк. Бачна простым вокам (як туманная «плямка») у сузор’і Андрамеды. Зоркавая прырода Андрамеды туманнасці выяўлена ў 1925.
т. 1, с. 356
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
пехаці́нскі, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да пехацінца; прызначаны для пехацінца. Мне бачна ўся калона палонных. Яна страціла вайсковы выгляд: у каго цераз плячо шынельная скатка, хто нясе пад пахай ватоўку, сям-там відаць пехацінская ці кавалерыйская шапка. С. Александровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
укру́г, прысл. і прыназ.
Абл.
1. прысл. Кругом, вакол. Раз бяседа вялікая ў князя была: На пасад дачку княжну садзілі; За сталом він заморскіх крыніца цякла, Бегла музыка ўкруг на паўмілі. Купала.
2. прыназ. з Р. Вакол чаго‑н. Няяркая, маленькая вясёлка Укруг месяца ледзь бачна зіхаціць. Багдановіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шамо́т, ‑у, М ‑моце, м.
1. Вогнетрывалая гліна або кааліп. Пойдуць у цэнтр і на поўдзень караблі, гружаныя дынасам і шамотам, патрэбнымі для домен і вагранак. Галавач.
2. Вогнетрывалая цэгла з такога матэрыялу або з прымесямі такога матэрыялу. На фасадных плоскасцях [кафэ «Журавінка»] бачна абліцоўка сцяны плітамі з шамоту. «Маладосць».
[Ад фр. chamotte.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адга́каць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.
Разм.
1. Адслужыць, адпрацаваць доўгі час на якой‑н. цяжкай рабоце. Бацька мой у імперыялістычную шэсць гадоў у палоне адгакаў і жывы вярнуўся. Беразняк. З другой паперы бачна, што паспытаў Міхалка і вугальныя шахты. Пад зямелькай адгакаў ён кайлом нешта каля пяці год. «ЛіМ».
2. Адбудаваць. Адгакаць дом.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сляпы́, -а́я, -о́е.
1. Які не бачыць, пазбаўлены зроку; са слабым зрокам.
Сляпое дзіця.
Падручнікі для сляпых (наз.).
2. перан. Які дзейнічае, не ўсведамляючы і не абдумваючы сваіх учынкаў.
С. ад злосці.
Слепа (прысл.) паверыць першаму сустрэчнаму.
Сляпое перайманне.
3. Невыразны, неразборлівы (пра шрыфт, тэкст і пад.).
С. адбітак на паперы.
4. Праз які дрэнна або нічога не бачна.
Сляпыя шыбы ў вокнах.
Сляпая хата (з малымі вокнамі).
5. Які адбываецца без удзелу зроку, без бачных арыенціраў (спец.).
С. метад друкавання (не гледзячы на клавішы). С. палёт на самалёце.
○
Сляпая кішка — пачатковая частка тоўстай кішкі, якая мае чэрвепадобны адростак.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Нападарэ́ндзе ’бачна, на віду’ (Сцяшк.), нападарЗндзі ’пад рукой’ (Сцяц.), ’на відным месцы, пад рукой’ (Чэрн.). Запазычанне з польск. napodorędziu ’пад рукой, напагатове, блізка’, якое разам з надарэндэе ’навідоку, пад рукой’ (Сцяшк. Сл.), польск. na dorędziu ’тс’ і ’пакуль’звязваюць з orędzie ’паведамленне’, ’від драўлянага жазла для склікання сходу’ і інш., што ў сваю чаргу ўзыходзіць да с.-в.-ням. arant ’наказ’ (Варш. сл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
разду́ты, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад раздуць.
2. у знач. прым. Разм. Павялічаны ў аб’ёме, уздуты. Зброі ў .. [Жэнькі] не было бачна, але Таццяна звярнула ўвагу на адтапыранае крысо кажуха і на раздутыя кішэні. Шамякін. Піліп — наш сусед, і ў яго сапраўды быў вол, шэры, худы, з раздутым, пераплеценым жыламі жыватом. Ваданосаў.
3. перан.; у знач. прым. Разм. Непамерна павялічаны, неапраўдана вялікі. — У нашым цэху празмерна раздутае сярэдняе звяно. Шыцік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
БА́ЧНАСЦЬ,
непасрэднае, пачуццёвае ўспрыманне чалавекам з’яў прыроды і грамадства. У філасофіі называецца ўяўнасцю. Па сутнасці мае аб’ектыўную аснову, але звычайна не адпавядае ёй, бо адлюстроўвае тое, што ляжыць на паверхні, што бачна вонкава і часта залежыць ад рэальных умоў назірання, будовы органа ўспрымання (напрыклад, уяўны злом прадмета, часткова апушчанага ў ваду; бачны рух Сонца вакол Зямлі і інш.). Задача пазнання — звядзенне бачнасці да аб’ектыўнай сутнасці і вытлумачэнне яе ў знешніх формах, з’явах (гл. Сутнасць і з’ява).
т. 2, с. 363
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Еляк ’казадой’ (Сержп. Грам.), рус. елёк ’тс’. Як гэта асабліва бачна, паводле рускай формы, кантамінацыя з лялёк (рус. лелёк). Па паходжанню звязана з рус. алан. ёлак ’кажан’ (з фін.) (параўн. цытату з ТСБМ, 2, 574: «Казадой ляціць мякка і плаўна, бясшумна, як кажан», да чаго можна дадаць, што казадой гэта начная птушка з кароткай дзюбай і вялікім ротам). Формы з пачатковым л іншага паходжання. Гл. лелек.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)