хроніка, ‑і, ДМ ‑ніцы, ж.

1. Запіс гістарычных падзей у храналагічнай паслядоўнасці; летапіс. Варта было б успомніць, што сто гадоў назад П. Гільтэбрант надрукаваў урывак са Слуцкай хронікі; хроніка гэта ў той час захоўвалася ў Нясвіжскім архіве Радзівілаў. «Полымя». Жанр летапісу ці хронікі даўно ўжо склаўся ў біяграфічнай літаратуры. Г. Кісялёў.

2. Літаратурны твор, у якім паслядоўна выкладаецца гісторыя грамадскіх, палітычных і іншых падзей. Выдатнае месца сярод старажытных помнікаў пісьменнасці беларускага народа займаюць летапісы і хронікі. Чамярыца. // Гісторыя якога‑н. роду, сям’і. Сямейная хроніка Нявады-Лукашэвіча перапыняецца хронікай сям’і Сымона Ракуцькі. Дзюбайла. // Гісторыя якіх‑н. падзей, чыіх‑н. прыгод. [Ігналя] давай, як па кнізе, чытаць хроніку пройдзенага дня ад самага рання. Бядуля. Я коратка расказаў Зіне «хроніку» свайго жыцця, пачынаючы з ваенных гадоў. Васілевіч.

3. Кароткая інфармацыя аб бягучых падзеях (у газеце, часопісе, па радыё). Цяпер жа не падлягала сумненню, што ў барацьбе з народам брала верх самаўладства. Варта было.. зірнуць на хроніку, што змяшчалася на старонках тагачасных часопісаў, на царскія загады, на розныя цыркуляры, каб пераканацца ў гэтым. Колас. // Аддзел інфармацыі аб мясцовым бягучым жыцці (у газеце, часопісе).

4. Дакументальны фільм аб падзеях бягучага жыцця. Пеця авалодаў пакуль што самымі элементарнымі ведамі кінатэхніка.. Аднойчы яму нават пашанцавала самастойна прапусціць хроніку! Стаховіч.

[Грэч. chroniká.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

вы́йсці, вы́йду, вы́йдзеш, вы́йдзе; вы́йшаў, -шла; вы́йдзі; зак.

1. Пайсці адкуль-н., пакінуць межы чаго-н. В. з хаты. В. з акружэння. В. са складу камісіі.

2. З’явіцца, апынуцца дзе-н. (пайшоўшы адкуль-н.). В. на дарогу. Сонца выйшла з-за хмар. В. з адстаючых (перан.).

3. перан., з чаго, з-пад чаго. Перастаць быць у якім-н. стане, становішчы. В. з цярпення. В. з сябе (раззлавацца). В. з ужытку. В. з-пад улады.

4. Быць выдадзеным, надрукаваным, выпушчаным, падрыхтаваным. Кніга выйшла з друку. Фільм выйшаў на экраны.

5. безас. Прыйсціся, дастацца, выпасці. На кожнага выйшла па мільёну рублёў.

6. Зрасходавацца, кончыцца. Выйшлі ўсе запасы. Выйшаў тэрмін.

7. (са словам «замуж» або без яго; разм.), за каго. Стаць чыёй-н. жонкай. В. замуж за інжынера. В. за ўрача.

8. Атрымацца, утварыцца ў выніку якой-н. апрацоўкі, падрыхтоўкі, якіх-н. дзеянняў. Выйшла добрая рэч. З такога куска выйдзе дзве кашулі. З яго выйшаў добры майстар.

9. Здарыцца, адбыцца ў выніку чаго-н. Выйшла непрыемнасць. Выйшла, што я праў.

10. кім-чым. Зрабіцца, стаць кім-н. В. пераможцам.

11. з каго-чаго. Пра паходжанне каго-н. В. з асяроддзя людзей працы.

|| незак. выхо́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць (да 1—10 знач.).

|| наз. вы́хад, -у, М -дзе, м. (да 1, 2, 4 і 7 знач.). На в. (каманда выходзіць).

|| прым. выхадны́, -а́я, -о́е (да 4 знач. і ў некаторых спалучэннях да 1 знач.). Выхадныя даныя (у друкаваным выданні: звесткі пра месца, год выпуску, выдавецтва). Выхадная адтуліна. В. комін.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс, часткова)

dréhen

1.

vt

1) круці́ць

2) паваро́чваць

j-m den Rücken ~ — павярну́цца плячы́ма да каго́-н.

3) вырабля́ць (нешта круцячы)

Fleisch durch den Wolf ~ — прапуска́ць мя́са праз мясару́бку

Lócken ~ — завіва́ць ло́каны [ку́дзеры]

4) выто́чваць; абто́чваць

5) здыма́ць (фільм)

2.

(sich) круці́цца

mir dreht sich álles — разм. у мяне́ кру́жыцца галава́

das Gespräch dréhte sich um díese Fráge — гаво́рка ішла́ [круці́лася] вако́л гэ́тага пыта́ння

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

new [nju:] adj.

1. но́вы;

a new film но́вы фільм

2. незнаёмы; нязвы́клы, нязвы́чны;

This part of Africa was new to him. З гэтай часткай Афрыкі ён не быў яшчэ знаёмы.

3. све́жы;

new bread то́лькі што спе́чаны/све́жы хлеб;

new potatoes малада́я бу́льба

4. суча́сны, найно́ўшы; навамо́дны;

the newest fashions апо́шнія фасо́ны ўбо́раў

5. но́вы, і́ншы, другі́;

a new day но́вы дзень

♦

(as) good as new як но́вы/но́венькі;

turn over a new leaf/start a new life пачына́ць но́вае жыццё; выпраўля́цца, станаві́цца ле́пшым;

new broom но́вае нача́льства, но́вая мятла́ (перан.);

tomorrow is a new day ≅ ра́ніца мудрэ́йшая за ве́чар; што было́, то ба́чылі, а што бу́дзе – паба́чым

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

shoot​2 [ʃu:t] v. (shot) 1. страля́ць;

shoot an arrow пусці́ць стралу́

2. застрэ́ліць, забі́ць

3. палява́ць;

be out shooting быць на палява́нні

4. не́сціся, імча́цца;

An idea shot in his mind. Яму раптам у галаву прыйшла думка.

5. кі́даць;

shoot a glance кі́нуць ху́ткі по́зірк

6. здыма́ць фільм

♦

be/get shot of smth./smb. BrE, infml адчапі́цца ад чаго́-н./каго́-н.;

shoot a line infml перабо́льшваць, ілга́ць

shoot down [ˌʃu:tˈdaʊn] phr. v. застрэ́ліць; расстраля́ць;

shoot down a plane збіць самалёт

shoot off [ˌʃu:tˈɒf] phr. v. infml сысці́, адысці́ся

♦

shoot one’s mouth off (about smth.) infml хвалі́цца; выдава́ць сакрэ́т

shoot up [ˌʃu:tˈʌp] phr. v. падско́чыць (пра цэны, тэмпературу)

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

slow​1 [sləʊ] adj.

1. паво́льны, ці́хі, мару́дны, няху́ткі;

a slow oven малы́, сла́бы аго́нь (у духоўцы);

a slow train цягні́к з усі́мі прыпы́нкамі;

walk at a slow pace ісці́ паво́льнай хадо́й

2. тупы́, няке́млівы;

He is slow at figures. Ён дрэнна цяміць у лічбах.

3. (in/about) мару́дны, мару́длівы;

He was slow in arriving. Ён спазніўся з прыездам.

4. су́мны, неціка́вы (пра фільм, кнігу і да т.п.)

5. : My watch is

3 mi nutes slow. Мой гадзіннік адстае на 3 хвіліны.

slow down [ˌsləʊˈdaʊn] phr. v.

1. збаўля́ць ху́ткасць

2. запаво́льваць; запаво́львацца;

The traffic slowed down. Рух стаў больш па вольным.

slow up [ˌsləʊˈʌp] phr. v.= slow down

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

шумны 1, ‑ая, ‑ае.

1. Які стварае, робіць шум 1 (у 1 знач.). Вада ў калонцы была сцюдзёная, і Піхамір з ахвотаю стаў пад шумны струмень. Чыгрынаў. Патрэскваюць галіны бярозы ў шумным ветры. Пестрак.

2. Які робіць шмат шуму, гучна гаворыць; крыклівы і пад. (пра чалавека). Штодзень збіраліся на полі Мы, хлапчукі, у шумны гурт. Смагаровіч. Гэткай жа шумнай кампаніяй адправіліся на вакзал. Шыцік. Паводзіны.. [Соні] нічым не адрозніваліся ад ранейшых, яна была ўсё такой жа, вясёлай і шумнай, поўная бесклапотнага смеху. Ракітны.

3. Які суправаджаецца шумам, адбываецца з шумам (у 1, 2 знач.). Шумныя спрэчкі. ▪ З прычыны добрай пагоды і святочнага дня сход асабліва мнагалюдны і шумны. Крапіва. Шашы ўспаміналіся падзеі вясельнага дня: вяселле было багатае і шумнае. Шамякін. [Зіну] цягнула на шумныя вечары, танцы, дзе было ёй цікава і дзе не трэба было непакоіцца, як падумаюць аб табе іншыя. Шыцік. // Які праяўляецца, выражаецца бурна, з шумам. «Віват! Жаданы госць!» — і ў захапленні шумным Гасціннасць расчыніла дзверы насцеж. Панчанка. // Гучны. Шумная гамонка.. адарвала Святлану ад роздуму. Шахавец.

4. Поўны кіпучай дзейнасці, напоўнены шумам, ажыўлены. Шумная вуліца. Шумны двор. ▪ Прывезлі ёлку прадаваць На гарадскі на шумны рынак. Танк. Белы дом стаіць пры шумным скверы Паміж ліп і клёнаў маладых. Непачаловіч. // перан. Поўны здарэнняў, трывог; неспакойны. Па следу шумнага, напружанага дня, Нарэшце, завітала цішыня. Корбан.

5. перан. Які выклікае шум (у 4 знач.), прыцягвае да сябе ўвагу, цікавасць. Музычны фільм «Карнавальная ноч» меў шумны поспех. «Маладосць».

шумны 2, ‑ая, ‑ае.

Які ўтварае на сваёй паверхні пену (пра напітак); пеністы. Шумнае віно. Шумнае піва.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

да​1 прыназоўнік

  1. Выражае прасторавыя адносіны.

    • Плысці да берага.

  2. Паказвае на час дзеяння.

    • Працаваць ад раніцы да вечара.

  3. Ужыв. для абазначэння мяжы, да якой пашыраецца дзеянне.

    • Прамокнуць да касцей.

  4. Ужыв. пры вызначэнні мэты дзеяння.

    • Рыхтавацца да экзаменаў.
    • Імкнуцца да новых поспехаў.

  5. Ужыв. для абазначэння велічыні, памеру чаго-н.

    • Барада да пояса.
    • Кажух да пят.

  6. Ужыв. для вызначэння ступені якасці, якой дасягае дзеянне, стан.

    • Крычаць да знямогі.
    • Надраіць да бляску.

  7. Ужыв. для падкрэслівання такой падзеі, якая адбылася раней чаго-н. іншага.

    • У кансерваторыю паступіў да прызыву ў армію.

  8. Ужыв. для указання на прадмет, асобу, на якую накіравана дзеянне.

    • Дакрануцца да шафы.
    • У мяне да цябе справа ёсць.

  9. Ужыв. для вызначэння прыгоднасці да чаго-н.

    • Здатны да музыкі.
    • Спрытны да працы.

  10. Ужыв. для выражэння адносін да каго-, чаго-н.

    • Павага да старэйшых.
    • Нянавісць да акупантаў.

  11. Ужыв. для абазначэння падабенства, блізкасці да каго-, чаго-н.

    • Падобны да бацькі.

  12. Ужыв. для паказання паўнаты колькаснага ахопу каго-, чаго-н.

    • Фільм зацікавіў усіх — ад малога да старога.
    • Разлічыцца да капейкі.

  13. Ужыв. для выражэння прыблізнай колькасці чаго-н.

    • Зала змяшчае да 800 чалавек.

  14. У спалучэнні з прыназоўнік «ад» і другім лічэбнікам ужыв. для абазначэння абмежавальных велічынь каго-, чаго-н.

    • Дзеці ад трох да пяці год.

  15. Ужыв. ў выразе пры развітанні.

    • Да пабачэння.
    • Да новых сустрэч.

  16. Ужыв. ў выразе пры дзеяслове «сватацца».

    • Сватацца да дзяўчыны.

  17. Ужыв. ў пачатку загалоўкаў навуковых артыкулаў, даследчых прац.

    • Да пытання аб паходжанні мовы.
    • Да пытання аб развіцці маністычнага погляду на гісторыю.

  18. Ужыв. для выказвання захаплення кім-, чым-н.

    • Аматар да танцаў.
    • Цяга да спорту.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

ісці дзеяслоў | незакончанае трыванне

  1. Перамяшчацца, ступаючы нагамі.

    • І. да суседа.

  2. Перамяшчацца, рухацца.

    • Поезд ідзе хутка.
    • Рыба ідзе касяком.

  3. у што, на што або з інфінітывам: Адпраўляцца, накіроўвацца куды-н.

    • І. на вячоркі. і ў паход.

  4. Рухацца ў якім-н. напрамку для дасягнення якой-н. мэты.

    • І. заўсёды наперад.

  5. на каго-што, супраць каго-чаго. Дзейнічаць якім-н. чынам, быць гатовым да якіх-н. дзеянняў.

    • І. супраць волі бацькоў.
    • І. на ўступкі.

  6. Уступаць куды-н., прыступаць да якой-н. дзейнасці.

    • І. ў армію.

  7. Трымацца каго-н., далучацца да чыіх-н. думах, поглядаў.

    • І. за сваім настаўнікам.

  8. Перамяшчацца, будучы адасланым куды-н., з якой-н. мэтай, дастаўляцца, прыбываць адкуль-к., куды-н.

    • Пісьмы ішлі з фронту.
    • Ідзе драўніна з Сібіры.

  9. Набліжацца, з’яўляцца, надыходзіць.

    • Вясна ідзе.

  10. Пра механізмы: дзейнічаць, працаваць.

    • Гадзіннік ідзе.

  11. Пра ападкі: капаць, цячы, ляцець.

    • Дождж ідзе.

  12. Мінаць, працякаць, праходзіць у часе, адбывацца.

    • Жыццё ідзе хутка.
    • Экзамены ідуць.
    • Справа ідзе да развязкі.

  13. Праходзіць дзе-н., пралягаць, мець пэўны кірунак.

    • Дарога ідзе полем.

  14. з чаго і без дапаўнення. Выдзяляцца, выходзіць адкуль-н.

    • З комінаў ідзе дым.
    • Ідзе кроў з раны.
    • Ідуць чуткі (пераноснае значэнне).

  15. чым, з чаго. Рабіць ход у гульні.

    • І. канём.
    • І. з туза.

  16. у што, на што, над што. Прызначацца, выкарыстоўвацца, ужывацца для чаго-н.

    • На касцюм ідзе тры метры тканіны.
    • Дом ідзе пад знос.

  17. Знаходзіць збыт, пакупніка (размоўнае).

    • Тавар ідзе па зніжаных цэнах.

  18. (1 і 2 ас. неўжыв.). Рэгулярна налічацца, адпускацца (пра якія-н. сродкі).

    • Ідзе пенсія.
    • За звышурочную працу ідзе надбаўка.

  19. каму-чаму. Падыходзіць, адпавядаць; быць да твару.

    • Сукенка ідзе да твару.

  20. у што. Надзявацца без цяжкасцей, свабодна уваходзіць, улазіць.

    • Цвік лёгка ідзе ў сцяну.

  21. у што. Развівацца, расці пэўным чынам (пра расліны).

    • Бульба ідзе ў націну.
    • І. ў рост (хутка расці).

  22. Выконвацца, паказвацца, ставіцца (пра п’есу, спектакль, фільм і пад.).

    • Ідзе новы фільм.

  23. Уступаць у шлюб, выходзіць замуж.

    • Дзяўчына ідзе замуж.

  24. З прыназоўнікам «у» і наступнымі назоўнікамі, якія называюць дзеянне, ужыв. ў знач.: падпацаць пад што-н. (што выражана назоўнікам).

    • І. ў продаж.

  25. З прыназоўнікамі «на», «у» і наступнымі назоўнікамі азначае наступленне працэсу, дзеяння, якое выражана назоўнікам.

    • І. на пасадку.
    • І. ў сваты.

  26. аб кім-чым, пра каго-што. Весціся (пра гаворку, гутарку і пад.).

    • Ішла гутарка пра выхаванне моладзі.

  27. Расходавацца хутка, лёгка (размоўнае).

    • Грошы ідуць як вада.

Фразеалагізмы:

  • Ісці ўгару (размоўнае) — дабівацца больш высокага становішча ў жыцці, грамадстве.
  • Ісці на карысць — быць карысным.
  • Ісці ўразрэз — разыходзіцца з чым-н., супярэчыць чаму-н.
  • Не ідзе ў галаву каму (размоўнае) — не засвойваецца, не запамінаецца.
  • Ісці поўным ходам — адбывацца без затрымкі.
  • Ісці на папраўку — выздараўліваць пасля хваробы.
  • Ісці як па масле (размоўнае) — пра тое, што паспяхова вырашаецца, удала складваецца.
  • З торбай ісці (размоўнае) — пачаць жабраваць.
  • Ісці на свой хлеб (размоўнае) — пачаць зарабляць сабе на жыццё.
  • Ісці на той свет (размоўнае) — паміраць.
  • Ісці пад суд — прыцягвацца да судовай адказнасці.
  • Ісці супраць цячэння (неадабральнае) — дзейнічаць наперакор усяму.
  • Ісці ў прочкі (размоўнае) — сыходзіць з дому, не ўжыўшыся з мужам (жонкай).
  • Ісці на дно (размоўнае) — маральна апускацца, занепадаць.
  • Бяда па бядзе як па нітачцы ідзе (размоўнае)— адна бяда па людзях не ходзіць.
  • Ісці на лад (размоўнае) — разгортвацца паспяхова.
  • Ісці прамой дарогай — жыць сумленна.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

паказа́ць

1. (даць магчымасць убачыць) zéigen vt;

паказа́ць кні́гу [даро́гу] ein Buch [den Weg] zéigen;

паказа́ць па́льцам mit dem Fínger zéigen (на каго-н, што-н auf A);

2. перан:

паказа́ць сябе́ sich zéigen;

паказа́ць зу́бы die Zähne zéigen;

не паказа́ць [пада́ць] ві́ду sich (D) nichts ánmerken lássen*;

паказа́ць пры́клад ein Béispiel gében*;

я яму́ пакажу́, дзе ра́кі зіму́юць ≅ ich werde ihm zéigen, was éine Hárke ist; vórzeigen vt;

паказа́ць па́шпарт den Pass vórzeigen; hínweisen* vt;

3. (прадэманстраваць) vórführen vt, áufführen vt;

паказа́ць фільм éinen Film vórführen;

паказа́ць п’е́су ein Theáterstück áufführen [vórführen];

4. (даць паказанні на допыце) áussagen vt (супраць каго-н gégen A, на карысць каго-н für A)

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)