зялёны, ‑ая, ‑ае; зелен, ‑а.

1. Адзін з колераў сонечнага спектра, сярэдні паміж жоўтым і блакітным; колеру травы, зелені. Зялёны колер. Зялёная фарба. Зялёная тканіна. □ Пад цяжарам.. яблыкаў нізка звісае зялёнае голле. Брыль. // Разм. Бледны, з зямлістым адценнем. Зялёны твар.

2. Утвораны зеленню (у 1 знач.), зялёнай расліннасцю; зарослы дрэвамі, кустамі, травой. Верхавіны.. дрэў былі такія пышныя, што спляталіся галлём угары і ўтваралі цяністы зялёны тунэль. Чарнышэвіч. Гарадок быў зялёны, чысты, амаль цэлы, з брукаванымі вуліцамі і тратуарамі. Арабей.

3. Які складаецца са свежай зелені, з’яўляецца зеленню (у 1 знач.). Зялёны корм. Зялёнае ўгнаенне. // Прыгатаваны са свежай травяністай часткі ядомых раслін. Зялёны боршч. Зялёнае варыва.

4. Недаспелы, няспелы. Зялёны яблык. Зялёнае жыта. Журавіны яшчэ зялёныя.

5. перан. Вельмі юны, нясталы; нявопытны з прычыны маладосці. Прыехаў да нас у будаўнічую кантору новы начальнік. Зусім зялёны, зірнеш на яго — гадоў васемнаццаць, больш не дасі! Каршукоў.

6. у знач. наз. зялёныя, ‑ых. Назва асобных атрадаў нерэгулярных войск, якія ў час вайны хаваюцца ў лясах і рабуюць насельніцтва. Нам — ні белых, ні зялёных, Мы з душою за чырвоных. З нар.

•••

Зялёнае мыла гл. мыла.

Зялёная маса гл. маса.

Зялёны гарошак гл. гарошак.

Зялёны канвеер гл. канвеер.

Зялёны стол гл. стол.

Зялёны тэатр гл. тэатр.

Зялёны чай гл. чай.

Зялёныя насаджэнні гл. насаджэнне.

Зялёнае дзіця гл. дзіця.

Зялёная вуліца гл. вуліца.

Молада-зелена гл. малады.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

spread​2 [spred] v. (spread)

1. рассціла́ць, расклада́ць;

spread a cloth on the table накрыва́ць на стол

2. нама́зваць; ма́зацца, нама́звацца;

The paint spreads well. Фарба накладваецца добра.

3. распаўсю́джваць; распаўсю́джвацца

4. распасціра́ць; распасціра́цца;

The forest spreads as far as the river. Лес цягнецца аж да ракі.

♦

spread oneself разле́гчыся; красамо́ўнічаць; тра́ціць што-н. не шкаду́ючы;

They spread themselves to entertain their guests. Яны нічога не шкадавалі, каб добра прыняць гасцей;

spread one’s net for smb. расста́віць па́стку каму́-н.;

spread one’s wings развіна́ць, разго́ртваць крылы;

I’m sure he’ll spread his wings at this office. Я перакананы, што ён распачне сваю актыўнасць у гэтым офісе;

spread like wildfire разлята́цца як аго́нь (пра навіны)

spread out [ˌspredˈaʊt] phr. v.

1. расця́гваць, выця́гваць

2. рассыпа́цца (па полі); разгрупо́ўвацца;

The search party spread out over the moor. Пошукавая партыя рассыпалася па забалочанай мясцовасці.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

чо́рны, -ая, -ае.

1. Які мае колер сажы, вугалю; проціл. белы.

Чорная фарба.

Чорная барада.

Ч. дым.

2. Цёмны, больш цёмны ў параўнанні з чым-н. больш светлым.

Ч. хлеб.

Ч. ад загару.

3. Брудны, запэцканы.

Чорныя рукі ад гразі.

4. Некваліфікаваны, які не патрабуе высокага майстэрства, часта фізічна цяжкі і брудны (пра работу).

Чорная работа.

5. Прызначаны для якіх-н. службовых ці бытавых мэт; не парадны, не галоўны.

Ч. ход.

Чорная лесвіца.

6. Не апрацаваны, чарнавы.

Ч. варыянт рукапісу.

7. перан. Нізкі, каварны, подлы.

Чорная зайздрасць.

Чорныя справы.

8. перан. Дрэнны, адмоўны.

Чорныя старонкі біяграфіі.

Ч. бок жыцця.

9. перан. Цяжкі, змрочны, беспрасветны.

Чорныя думкі.

Чорная доля.

10. перан. Крайне рэакцыйны.

Чорныя сілы.

11. У Рускай дзяржаве 14—17 стст.: цяглавы, падатковы; дзяржаўны, не прыватнаўласніцкі (гіст.).

Чорныя землі.

12. Паводле міфалагічных уяўленняў: вядзьмарскі, чарадзейскі, звязаны з нячыстай сілай.

13. Як састаўная частка некаторых заалагічных і батанічных назваў.

Чорныя парэчкі.

Чорная рабіна.

Ч. дзяцел.

○

Чорнае золата —

1) нафта;

2) каменны вугаль.

Чорная біржа (чорны рынак) — неафіцыйная біржа (рынак).

Чорная ікра — ікра асятровых рыб.

Чорная кава — моцная кава без малака і вяршкоў.

Чорны лес — лісцёвы лес, чарналессе.

Чорны шар — выбарчы шар, які азначае «супраць абрання» каго-н.

Чорныя металы — назва жалеза і яго сплаваў (сталі, чыгуну і г.д.).

◊

На чорную гадзіну (разм.) — на цяжкі час (пакінуць што-н.).

Ні чорнага ні белага (разм.) — не абазвацца, не сказаць ні слова каму-н.

Трымаць у чорным целе — сурова, строга абыходзіцца з кім-н.

У чорным святле — змрочным, непрыглядным, горш, чым на самай справе (бачыць, падаваць, паказваць і пад. што-н.).

Чорная косць (костка) (уст.) — пра людзей простага, недваранскага паходжання.

Чорны дзень (разм.) — перыяд нястачы, беднасці ў жыцці; цяжкая часіна.

Чорным па белым (разм.) — дакладна, выразна, ясна (напісана).

Як чорны вол (рабіць, працаваць; разм.) — рабіць не пакладаючы рук.

|| наз. чарната́, -ы́, ДМ -наце́, ж. і чарно́та, -ы, ДМ -но́це, ж. (да 1—3 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

place​1 [pleɪs] n.

1. ме́сца (у розных знач.);

a meeting place ме́сца для схо́даў, сустрэ́ч;

a place of birth ме́сца нараджэ́ння;

change places with smb. памяня́цца ме́сцамі з кім-н.;

move from place to place пераязджа́ць, перахо́дзіць з ме́сца на ме́сца;

save a place заня́ць ме́сца;

in places ме́сцамі;

In places, there was paint on the floor. Месцамі на падлозе была фарба.

2. мясцо́васць;

a country place се́льская мясцо́васць

3. паса́да, слу́жба

4. дом; жыллё;

Let’s have dinner at my place. Давай паабедаем у мяне дома.

5. sport месца;

He is in the second place. Ён на другі́м ме́сцы.

♦

all over the place infml

1) усю́ды

2) у беспара́дку;

fall into place ста́віць на сваё ме́сца;

in the first/second place па-пе́ршае/па-друго́е;

in one’s place на чыі́м-н. ме́сцы;

in high places у высо́кіх ко́лах;

in place of smb. заме́ст каго́-н.;

out of place недарэ́чны;

put someone in their place паста́віць каго́-н. на ме́сца;

take place адбыва́цца, здара́цца

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

расплы́сціся і расплы́цца, ‑плывуся, ‑плывешся, ‑плывецца; ‑плывёмся, ‑плывяцеся; пр. расплыўся, ‑плылася, ‑лося; зак.

1. (1 і 2 ас. адз. не ўжыв.). Паплысці ў розныя бакі. Чуліся воклічы і рогат, усплёскі вады. Потым пацішэла. Падлеткі расплыліся па адным. М. Ткачоў.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Расцячыся, разліцца па паверхні чаго‑н. Прыпяць расплылася тут шырока і, мусіць, ніколі не ўваходзіць у свае берагі. Сачанка. // Разысціся, плывучы (пра хмары, дым і пад.). Над палямі мрок прарваўся, Па нізах расплыўся. Колас. З белых комінаў хат гаманлівых Завіхрыўся дымок кучаравы І расплыўся ў блакітным бяздонні. Журба.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Убіраючыся ў што‑н., утварыць рагі, падцёкі, плямы. Фарба расплылася. □ — Без каніфолі.. самы акуратны вучань не зможа напісаць і радка, каб не зрабіць кляксу, бо яго чарніла расплывецца на паперы. А каб яно не расплывалася, паперу праклейваюць спецыяльным клеем, які вырабляецца з каніфолі. Мяжэвіч. На белай кашулі юнака расплылася вялізная чырвоная пляма. Лынькоў. // Размыцца, разысціся пад дзеяннем вільгаці. У другім [двары] нічога няма, нават печышча даўно .. расплылося ды парасло дзядоўнікам і малачаем. Кулакоўскі. Напісаныя хімічным алоўкам літары расплыліся, нічога нельга разабраць... Жычка.

4. перан. Страціць выразнасць абрысаў, ліній. Стрэльба, на якую глядзеў Ладуцька, расплылася невыразнай плямай на пацямнелай сцяне. Шынклер. Мартын астаўся ў хмызняку, а дзед Талаш знік з вачэй, расплыўся ў цемрадзі. Колас.

5. перан. Разм. Страціць стройнасць фігуры, распаўнець. [Валянціна Андрэеўна:] — Я ўжо старая баба. Бачыш, расплылася як. Шамякін.

6. Пра праяўленне дабрадушнай усмешкі на твары. Косця, поўны радасных пачуццяў, расплыўся зусім. Карпюк. Твар жандара расплыўся ў шырокую ўсмешку і стаў падобны на месяц-поўнік. Лынькоў. // З’явіцца на твары (пра ўсмешку). На хмурным твары Мохарта расплылася лагодная ўсмешка. Алешка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чёрный

1. прил., в разн. знач. чо́рны;

чёрная кра́ска чо́рная фа́рба;

чёрный хлеб чо́рны хлеб;

чёрный шрифт чо́рны шры́фт;

чёрная металлу́рги́я чо́рная металу́ргія;

чёрный пар с.-х. чо́рны папа́р;

чёрное де́рево чарнадрэ́ва;

чёрный лес чо́рны лес;

чёрный ход чо́рны ход;

чёрные мы́сли чо́рныя ду́мкі;

чёрная рабо́та чо́рная рабо́та;

чёрная би́ржа чо́рная бі́ржа;

2. (курной) ку́рны; чо́рны;

чёрная ба́ня ку́рная (чо́рная) ла́зня;

3. сущ. (темнокожий) чо́рны, -нага м.;

◊

чёрная доска́ чо́рная до́шка;

чёрные спи́ски чо́рныя спі́сы;

на чёрный день на чо́рны дзень;

держа́ть кого́-л. в чёрном те́ле трыма́ць каго́-не́будзь у чо́рным це́ле;

чёрная ко́шка пробежа́ла ме́жду ни́ми чо́рная ко́шка прабе́гла памі́ж і́мі;

чёрным по бе́лому чо́рным па бе́лым;

ви́деть всё в чёрном све́те ба́чыць усё ў чо́рным святле́;

черны́м-черно́ а) (очень черно) чо́рна-чо́рна, чарню́сенька; б) (очень много) аж чо́рна.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

scale

I [skeɪl]

1.

n.

1) луска́, лузга́ f. (у ры́бы)

2) зубны́ ка́мень

3) на́кіп -у m. (на сьце́нах ча́йніка)

2.

v.t.

1) чы́сьціць, саскрэ́бваць (луску́ з ры́бы)

2) здыма́ць ка́мень з зубо́ў

3) пакрыва́ць на́кіпам

3.

v.i.

лу́шчыцца

The paint is scaling off — Фа́рба лу́шчыцца

II [skeɪl]

1.

n.

ша́ля f.; scales, pl. ша́лі pl., вага́ f. (з ша́лямі)

2.

v.t.

ва́жыць

3.

v.i.

мець вагу́

•

- Scales

- tip the scales

- turn the scales

III [skeɪl]

1.

n.

1) шкала́ f.

а) the scale of wages — шкала́ зарабо́тнае пла́ты

б) A thermometer has a scale — Тэрмо́мэтар ма́е шкалу́

в) шкала́ на прыймачы́, ліне́йцы ды і́ншых інструмэ́нтах для ме́раньня

2) машта́б, паме́р -у m.

A map drawn to the scale of 1:50,000 — Ка́рта зро́бленая ў машта́бе 1:50.000

on a large (small) scale — у вялі́кім (малы́м) машта́бе

3) сыстэ́ма лічэ́ньня

the decimal scale — дзесятко́вая сыстэ́ма лічэ́ньня

4) Mus. га́ма f.

2.

v.i.

1) узьбіра́цца, узьніма́цца (напр. па драбі́не)

2) рабі́ць, малява́ць у машта́бе

•

- scale down

- scale up

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

spread

[spred]

1.

v.t. spread, spreading

1) расьсьціла́ць

2) распасьціра́ць

to spread one’s arms — шыро́ка раскі́нуць ру́кі

3) расклада́ць, адклада́ць, расьця́гваць

to spread a shipment over two months — разлажы́ць даста́ўку тава́ру на два ме́сяцы

4) пашыра́ць, шы́рыць (ідэ́і, наві́ны, чу́ткі)

5) ма́заць

She spreads each slice with butter — Ко́жную лу́стачку яна́ ма́жа ма́слам

6) накрыва́ць

to spread the table — накры́ць стол

2.

v.i.

1) ляжа́ць, далёка праця́гвацца або́ расьця́гвацца, раські́нуцца

Fields of corn spread out before us — Прад на́мі раскі́нуліся жытнёвыя ні́вы

2) разыхо́дзіцца, пашыра́цца, распаўсю́джвацца

The sickness spread rapidly — Хваро́ба ху́тка пашыра́лася

3) кла́сьціся

This paint spreads evenly — Гэ́тая фа́рба ро́ўна кладзе́цца

4) разго́ртвацца; раскрыва́цца

3.

n.

1)

а) разма́х -у m. (кры́лаў пту́шкі)

б) расьця́жнасьць f.

the spread of elastic — расьця́жнасьць гу́мкі

2) распаўсю́джваньне, пашырэ́ньне n.

to fight the spread of an infection — змага́цца з пашырэ́ньнем зара́зы

3) шыр -ы f., прасьця́г, прасто́р -у m.

a great spread of green fields — вялі́кі прасьця́г зялёных палёў

4) абру́с -а m.; по́сьцілка f. (на ло́жак)

5) ро́зьніца ў цане́ ку́плі й про́дажу

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

зямля́ ​1, ‑і; мн. землі, зямель, Д землям; ж.

1. Трэцяя ад Сонца планета, якая верціцца вакол Сонца і вакол сваёй восі (з вялікай літары). Месяц — спадарожнік Зямлі. // Месца жыцця і дзейнасці чалавека (пры супастаўленні з небам як уяўным светам багоў, ідэй). Летняе неба, здавалася, ніжэй звесілася над зямлёю і ўзіралася ў яе тысячамі бліскучых вачэй. Колас.

2. Суша (у адрозненне ад воднай прасторы). На гарызонце маракі ўбачылі зямлю. □ Песня перамогі На зямлі, на моры — Спадарожнік твой. Колас.

3. Верхні слой кары нашай планеты; глеба, грунт. Зямля пачала прыкметна .. сохнуць. Мележ. // Рыхлае цёмна-бурае рэчыва, якое ўваходзіць у састаў нашай планеты. Перамяшаць торф з зямлёй. □ Твар.. [кабеты] быў запэцканы зямлёй. Кароценькі рваны кажушок на ёй быў таксама ў зямлі. Чорны.

4. Паверхня, плоскасць, на якой мы стаім, па якой рухаемся. [Салдат] ішоў як бы не датыкаючыся зямлі. Самуйлёнак.

5. Тэрыторыя, якая знаходзіцца ў чыім‑н. уладанні, карыстанні; глеба, якая апрацоўваецца і выкарыстоўваецца ў сельскагаспадарчых мэтах. Калгасныя землі. Нацыяналізацыя зямлі. Асваенне новых зямель. □ Зямля — талерка: што пакладзеш, тое і возьмеш. Прыказка.

6. Краіна, дзяржава. За мора, за сіні круты небакрай Лятуць мае думкі цяпер: Там дзесьці далёка шчаслівы ёсць край — Святая зямля СССР. Глебка. Паміж пяскоў Егіпецкай зямлі, Над хвалямі сінеючага Ніла, Ужо колькі тысяч год стаіць магіла: У гаршку насення жменю там знайшлі. Багдановіч.

•••

Інфузорная зямля — горная парода, якая складаецца з рэштак водарасцей.

Культурны слой зямлі гл. слой.

Сіенская зямля — цёмна-жоўтая фарба, якая скарыстоўваецца ў жывапісе; сіена.

Ад зямлі не відаць гл. відаць.

Бачыць (на тры сажні) пад зямлёй гл. бачыць.

Гарыць зямля пад нагамі у каго — пра небяспечнае, пагрозлівае становішча для каго‑н.

Гатоў скрозь зямлю праваліцца гл. гатоў.

Глядзець у зямлю гл. глядзець.

Дастаць (выкапаць) з-пад зямлі гл. дастаць.

Загнаць у зямлю гл. загнаць.

За трыдзевяць зямель гл. трыдзевяць.

З зямлёю (сырою) ажаніцца гл. ажаніцца.

Змяшаць з зямлёй гл. змяшаць.

Зраўняць з зямлёй гл. зраўняць.

Зямлёю пахнуць гл. пахнуць.

Калом яму зямля — ужываецца як праклён подламу, шкоднаму чалавеку.

Легчы ў зямлю гл. легчы.

На край зямлі гл. край.

Не чуць зямлі пад сабой (над нагамі) гл. чуць.

Паміж небам і зямлёй гл. неба.

Парыць зямлю гл. парыць.

Праваліцца мне скрозь зямлю гл. праваліцца.

Пуп зямлі гл. пуп.

Соль зямлі гл. соль.

Сцерці (змесці) з твару зямлі гл. сцерці.

Сядзець на зямлі гл. сядзець.

Траціць зямлю пад нагамі гл. траціць.

Як з (з-пад) зямлі вырасці (з’явіцца) гл. вырасці.

Як (толькі) зямля носіць; каб зямля не насіла каго — пра подлага, шкоднага чалавека.

Як неба ад зямлі гл. неба.

Як неба і зямля гл. неба.

Як скрозь зямлю праваліўся гл. праваліцца.

зямля́ ​2, ‑і, ж.

Даўнейшая назва літары «з».

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

узя́цца сов.

1. (руками за кого-, что-л.) взя́ться, ухвати́ться;

у. за по́ручні — взя́ться (ухвати́ться) за пери́ла;

2. (начать какую-л. работу с помощью каких-л. орудий) взя́ться;

у. за сяке́ру — взя́ться за топо́р;

3. (начать какую-л. работу, без указания на орудие труда) взя́ться, приступи́ть (к чему), приня́ться (за что);

у. за рабо́ту — взя́ться за рабо́ту; приступи́ть к рабо́те; приня́ться за рабо́ту;

4. (дать согласие что-л. сделать) взя́ться; вы́зваться;

ён узя́ўся вы́канаць зада́нне датэрміно́ва — он взя́лся вы́полнить зада́ние досро́чно;

5. (возникнуть) взя́ться;

адку́ль у яго́ сі́лы ўзялі́ся? — отку́да у него́ си́лы взяли́сь?;

6. разг. (о чём-л. липком) прили́пнуть (к кому, чему), приста́ть (к кому, чему);

фа́рба ўзяла́ся за ру́кі — кра́ска прили́пла (приста́ла) к рука́м;

7. (о рыбе) клю́нуть;

шчупа́к узя́ўся — щу́ка клю́нула;

◊ адку́ль то́лькі но́гі ўзялі́ся — отку́да то́лько но́ги взяли́сь;

адку́ль усё лі́ха ўзяло́ся — отку́да (из-за чего́) сыр-бо́р загоре́лся;

у. за ро́зум — взя́ться за ум;

у. за галаву́ — взя́ться за го́лову;

у. ў бо́кі — подбоче́ниться;

узя́ўся за гуж — не кажы́, што не дуж — посл. взя́лся за гуж — не говори́, что не дюж

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)