tu
1. тут;
tu i tam — тут і там;
2. сюды;
tu i tam — а) там-сям;
туды і сюды;
chodź tu! — хадзі сюды!
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
up3 [ʌp] prep.
1. (у розных значэннях) па, на, да;
up the stairs па ле́свіцы (уверх);
further up the road дале́й па даро́зе;
climb up a tree узле́зці на дрэ́ва;
sail up the river плы́сці ўве́рх па рацэ́
2. (to)(да пэўнай мяжы) да;
up to now да гэ́тай пары́;
up to ten men да дзесяці́ асо́б
3. (to) (адпаведна) па, на;
live up to one’s income жыць па сро́дках;
up to the mark на нале́жным узро́ўні
♦
up and down (smth.) уве́рх і ўні́з, уза́д і ўпе́рад, туды́ і сюды́ (па чым-н.);
They walked up and down the platform. Яны хадзілі туды і сюды па платформе.
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Лю́лі! люлі‑люлі! — прыпеў у песні-калыханцы, ужываецца пры закалыхванні дзіцяці (Нас., ТСБМ). Укр. лю́лі, лю́лі‑лю́лі, рус. люли́, люлю́, польск. lu‑lu, lu‑li, чэш. luli, серб.-харв. љу̑, љу̏, балг. люли, лю‑лю. Выклічнік мовы дзіцяці. Параўн. падобныя літ. liū̃lia, liū̃li, лат. lul̃luo, lul̃lu, luļļu, ням. lullull, швед. lulla, а таксама ст.-інд. lṓlati ’рухаецца туды-сюды’ (Фасмер, 2, 545–546; Слаўскі, 4, 349; БЕР, 3, 578). Сюды ж лю́лінькі, лю́лічкі ’спаць’ (Нас.), люляшынкі ’тс’ (Федар. Дад.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тата́к ’нібыта, быццам’ (Сцяшк. Сл.), ’так як’ (Бузук, Паўдн.-бел.), та́тык ’як бы, нібы’ (мін., навагр., Стан.), татэ́к ’як’: рыжы, татэ́к я́годка (ПСл). Параўн. балг. та́тък ’там’, дыял. та́така ’далей, туды’. Са спалучэння та і так (гл.), або так як з прыпадабненнем к > т у пачатку слова, параўн. таек, гл. Балгарскія формы не зусім пераканальна разглядаюцца як спалучэнне часціцы і злучніка ta (гл. та) з падвойнай партыкулай t‑k (як у тутака), гл. ESSJ SG, 2, 647.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Magna promisisti, exigua video
Шмат ты абяцаў, мала бачу.
Много ты обещал, мало вижу.
бел. Многа чуецца, ды мала верыцца. І шыла, і мыла, і прала, і ткала ‒ і ўсё языком. 3 языком ‒ і сюды і туды, а на справе ‒ нікуды.
рус. Много сулят, мало делают. Дела на полтину, а магарычу на рубль. На словах ‒ как на гуслях, а на деле ‒ как на балалайке. Визгу много, а шерсти нет. Много слов, мало дела. Много говорено, да мало сказано. Кто словом скор, тот в деле редко спор.
фр. Beaucoup de paroles peu d’affaires (Много слов, мало дел).
англ. Great cry and little wool (Много крику, мало шерсти).
нем. Viel Geschrei und wenig Wolle (Много крику и мало шерсти).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Ubi dolet, ibi manus adhibemus
Дзе баліць, туды рукі цягнем.
Где болит, туда руки протягиваем.
бел. Дзе баліць, там ручка, а дзе міла, там вочка. Дзе свярбіць, там і чэшуць. Язык заўсёды трэцца аб хворы зуб.
рус. Где мило, там глаза, где больно, там рука. Где зудит, там и чешут. Где мило, там глядь да глядь, где больно, там хвать да хвать.
фр. La langue va où la dent fait mal (Язык идёт туда, где болит зуб).
англ. Don’t take your harp to the party (He бери свою арфу на вечеринку, т. е. не отягощай других своими проблемами).
нем. Wo der Schmerz ist, da ist auch die Hand (Где боль, там также и рука).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
дый, злучнік.
Разм.
1. спалучальны. Злучае звычайна члены сказа, якія абазначаюць паслядоўныя з’явы; па значэнню набліжаецца да злучнікаў «і», «ды». Палазіў Якуш ля воза, выцягнуў рыдлёўку, узяў сякеру дый падаўся [у лес]. Скрыган.
2. далучальны. Далучае члены сказа і сказы, якія ўдакладняюць, завяршаюць або абагульняюць папярэднія думкі. Дома практыкавацца .. [Аксёну Калю] няма калі, дый нязручна. Колас. Развітаўшыся з Захарам, Андрэй палявымі дарогамі пайшоў, кіруючыся да Апанаса Хмеля. Дарога была няблізкая, але дня яшчэ хопіць, дый пагода спрыяе. Пестрак. Зыгмунт Асядовіч зноў, можа ўжо ў пяцідзесяты раз, пайшоў да фабрыкі. Далей брамы яго не пусцілі. Дый чаго было старацца ісці туды: фабрыка ледзьве жыла. Чорны. // Ужываецца пры нечаканых пераходах да наступных падзей. — Адно ж ты, Пятруська, не баўся на кірмашы. Сюды-туды дый дадому. Колас.
•••
Дый то — тое, што і ды і то (гл. ды 1).
Дый толькі — тое, што і ды і толькі (гл. ды 1).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
наду́маць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што і з інф.
1. Задумаць зрабіць што‑н., прыняць якое‑н. рашэнне. Надумаць пайсці да знаёмых. □ [Халуста] зірнуў на вятрак, што стаяў на ўзгорку між Чыжэвічамі і Малінаўкай, і надумаў зайсці туды. Чарнышэвіч. [Зіна:] — Але на курорт сёлета я ўсё роўна паеду! Паеду, і ўсё тут! Як надумала, так і зраблю. Васілёнак.
2. Прыдумаць што‑н. [Галілей:] — Думаю, думаю, а не надумаю нічагутка. Зарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
клёкат, ‑у, М ‑каце, м.
1. Перарывісты крык, характэрны для некаторых птушак. Бусліны клёкат. □ Гучаць мелодыі, і сэрца рвецца Туды, дзе ружамі цвітуць даліны, Дзе вінаграднік ля дарогі ўецца, А ў небе клёкат чуецца арліны. Гілевіч.
2. Гукі, якія ўтвараюцца пры кіпенні, бульканні вадкасцей. Клёкат вады.
3. Пра глухія перарывістыя гукі ў горле, грудзях. Сын гаварыў спакойным тонам, але з нейкім слабым клёкатам у глотцы. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зашы́ць, ‑шыю, ‑шыеш, ‑шые; зак., што.
1. Злучыць краі дзіркі, распоркі швом. Зашыць мяшок з мукой. □ Зашые [Анісім] адну дзірку, паложыць латку, прыгладзіць, глядзіш, — у другім месцы кажух разлазіцца. Колас. // Рамантуючы адзежу, запаліць дзіркі. Зашыць сукенку. Зашыць падраны рукаў.
2. Паклаўшы ў сярэдзіну чаго‑н., замацаваць швом. Распарола старая падкладку сваёй ватовай курткі. Зашыла туды сцяг. Якімовіч.
3. Спец. Забіць дошкамі, шалёўкай і пад. Зашыць франтон дошкамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)