апара́т

(лац. apparatus = падрыхтаваны)

1) прыбор, прыстасаванне для якой-н. пэўнай работы (напр. тэлефонны а., фатаграфічны а.);

2) сукупнасць органаў, якія выконваюць якую-н. асобную функцыю ў арганізме (напр. зрокавы а., стрававальны а.);

3) органы кіравання (напр. дзяржаўны а.);

4) сукупнасць работнікаў установы, арганізацыі (напр. а. міністэрства, гандлёвы а.);

5) заўвагі, паказальнікі і іншы дапаможны матэрыял для навуковай працы, выдання (напр. даведачны а.).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

грані́ца

1. Лінія ў выглядзе вузкай палоскі зямлі, дзірваністай броўкі або разоры, якая падзяляе два сумежныя ўчасткі (Віц. Касп., Нясв., Рэч., Слаўг.).

2. Пратаптаны след на сенажаці ў час касавіцы паміж участкамі, на полі ў час уборкі; мяжа паміж калгаснымі лясамі (Слаўг.).

3. Умоўная мяжа паміж зямельнымі абшарамі вёсак (Слаўг., Стол.).

4. Сцежка або дарожка на мяжы (Слаўг.).

5. Дзяржаўны рубеж (БРС).

6. Града, ляха (Віц., Пол.).

□ пас. Грані́ца каля в. Рэкта Слаўг.

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

апара́т

(лац. apparatus)

1) прыбор, прыстасаванне для якой-н. пэўнай работы (напр. тэлефонны а., фатаграфічны а.);

2) сукупнасць органаў, якія выконваюць якую-н. функцыю ў арганізме (напр. зрокавы а., дыхальны а.);

3) органы кіравання (напр. дзяржаўны а.);

4) сукупнасць работнікаў якой-н. установы, арганізацыі (напр. а. міністэрства, гандлёвы а.);

5) заўвагі, паказальнікі і іншы дапаможны матэрыял да навуковай працы, выдання (напр. навуковы а., даведачны а.).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

aparat, ~u

I м.

апарат;

aparat fotograficzny — фотаапарат;

aparat radiowy — радыёпрыёмнік;

aparat destylacyjny — дыстыляцыйны (перагонны) апарат;

aparat telefoniczny — тэлефонны апарат

II м.

апарат;

aparat państwowy — дзяржаўны апарат;

aparat samorządowy — апарат самакіравання

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

селяні́н, ‑а; мн. сяляне, ‑лян; м.

Жыхар сельскай мясцовасці, асноўным заняткам якога з’яўляецца апрацоўка зямлі. Бацькі Ціхона Піменавіча Бумажкова былі бедныя сяляне з вёскі Пудоўля на Магілёўшчыне. Чорны. // Да рэвалюцыі — прадстаўнік ніжэйшага падатковага саслоўя.

•••

Асадныя сяляне — сяляне ў Вялікім княстве Літоўскім, асноўнай павіннасцю якіх быў грашовы чынш.

Беглы селянін — селянін, які збег ад памешчыка.

Дзяржаўны селянін — у 18–19 стст. селянін, які знаходзіўся на дзяржаўнай зямлі і, акрамя падаткаў, плаціў аброк казне.

Прыгонны селянін — селянін, які з’яўляўся ўласнасцю памешчыка.

Прыпісныя сяляне — у Расіі 18–19 стст. дзяржаўныя сяляне, якія валодалі казённымі землямі і былі прыпісанымі цэлымі паселішчамі да казённых і прыватных прамысловых прадпрыемстваў для выканання дапаможных работ.

Часоваабавязаныя сяляне — былыя памешчыцкія сяляне ў Расіі, якія паводле рэформы 1861 г. вызвалены ад прыгону, але асталіся абавязанымі ў адносінах да памешчыкаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

дзе́яч м Funktionär m -s, -e;

дзяржа́ўны дзе́яч Stáatsmann m -(e)s, -männer, Stáatsfunktionär m;

паліты́чны дзе́яч Polítiker m -s, -;

грама́дскі дзе́яч éine Persönlichkeit [ein Vertréter] des öffentlichen Lébens;

парты́йны дзе́яч Partéifunktionär m;

кіру́ючы дзе́яч léitender Funktionär, führende Persönlichkeit;

прафсаю́зны дзе́яч Gewérkschaftsfunktionär m;

дзе́ячы́ маста́цтваў Künstler pl, Kúnstschaffende (sub) pl;

дзе́ячы́ культу́ры Kultúrschaffende (sub) pl;

дзе́ячы́ кінемато́графа Fílmschaffende (sub) pl

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

капе́ц, ‑пца, м.

1. Куча агародніны, накрытая ад марозу саломай і прысыпаная зверху зямлёй. Капец буракоў. □ Засыпаюць бульбу ў капцы таксама хлопцы. Выкопваюць доўгую прамавугольную яму, засцілаюць дол, берагі саломай і воз за возам насыпаюць высокі конус, які затым зноў накрываецца саломай і, засыпаецца зямлёй. Навуменка. Гаспадар сёння абладзіў капец бульбы, абгледзеў яго так, каб ніводная бульбіна не прапала. Сабаленка.

2. Насып са слупам як межавы знак. З капца тырчаў новы дубовы слупок, на абчасаным баку яго быў выпалены дзяржаўны герб. Галавач. Але праведзена граніца, На ёй пастаўлены капец, Парог паложаны — канец! Колас.

3. Разм. Насып, курган, звычайна надмагільны. Над гэтым салдацкім капцом дарагім Прашу аднагодкаў: праверце, Ці не зараслі дзе да родных магіл Сцяжыны — у полі і ў сэрцы! Гілевіч.

4. звычайна мн. (капцы́, ‑оў). Разм. Смерць, пагібель, канец. Доўга хварэў пан. Усе думалі, што капцы ўжо яму. Якімовіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

dochód, ~u

м. даход;

~ód narodowy — нацыянальны даход;

dochód globalny (brutto) — валавы (брута) даход;

dochód netto — чысты (нета) даход;

dochód państwowy — дзяржаўны даход;

dochód (nie) podlegający opodatkowaniu — (не) абкладны даход;

dochód z ceł — пошлінны даход;

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

administracja

ж.

1. апарат;

administracja gospodarcza — гаспадарчы апарат;

administracja państwowa — дзяржаўны апарат;

2. адміністрацыя, упраўленне, кіраўніцтва;

administracja fabryki — адміністрацыя завода;

administracja domów mieszkalnych — домакіраўніцтва;

administracja gospodarcza — гаспадарчая адміністрацыя;

administracja miejska — гарадская адміністрацыя;

administracja przedsiębiorstwa — адміністрацыя прадпрыемства

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

строй

1. (система общественного, государственного устройства) лад, род. ла́ду м.;

госуда́рственный строй дзяржа́ўны лад;

2. воен., перен. строй, род. стро́ю м.; шыхт, -та м.;

стоя́ть в строю́ стая́ць у страі́ (у шыхце́);

3. (система, структура) лад, род. ла́ду м.;

граммати́ческий строй языка́ граматы́чны лад мо́вы;

4. муз. лад, род. ла́ду м., строй, род. стро́ю м.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)