то́чаны, -ая, -ае.

1. Які натачылі¹, востры.

Точаная брытва.

2. Які вытачылі.

Крэсла на точаных ножках.

3. перан. 3 правільнымі, прыгожа акрэсленымі лініямі (пра рысы твару, фігуру і пад.).

Т. профіль.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

тыта́н¹, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. (з вялікай літары). У старажытнагрэчаскай міфалогіі: волат, які ўступіў у барацьбу з багамі Алімпа.

2. перан. Чалавек вялікага таленту, надзвычайнага розуму (высок.).

Т. навукі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

уе́длівы, -ая, -ае.

1. Здольны глыбока пранікаць, уядацца ў што-н.

У. пах.

Уедлівая фарба.

2. перан. Які ўнікае ва ўсе дробязі; прыдзірлівы.

У. чалавек.

У. характар.

|| наз. уе́длівасць, -і, ж.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

узвы́сіцца, -ы́шуся, -ы́сішся, -ы́сіцца; зак.

1. Узняцца ўвысь, падняцца вышэй навакольнага (паэт.).

2. перан. Дасягнуць больш высокага грамадскага становішча, значэння.

Жаданне ў.

|| незак. узвыша́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.

|| наз. узвышэ́нне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

уплы́сці і уплы́ць, -ыву́, -ыве́ш, -ыве́; -ывём, -ывяце́, -ыву́ць; -ы́ў, -ыла́, -ло́; -ыві́; зак., у што.

Заплысці ўнутр.

У. ў заліў.

У пакой уплыла жанчына (перан.).

|| незак. уплыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ускалыхну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́; -ну́ты; зак., каго-што.

1. Прымусіць калыхацца.

Вецер ускалыхнуў лісце.

2. перан. Прывесці ў рух, абудзіць да дзейнасці, усхваляваць.

Страшныя чуткі ўскалыхнулі сяло.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

фо́куснік, -а, мн. -і, -аў, м.

1. Артыст, які паказвае фокусы² (у 1 знач.).

2. перан. Чалавек, здольны да хітрыкаў, махлярства.

|| ж. фо́кусніца, -ы, мн. -ы, -ніц.

|| прым. фо́кусніцкі, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

цэ́ліцца, -люся, -лішся, -ліцца; незак.

1. Накіроўваць зброю на каго-, штон.

Ц. ў мішэнь.

2. перан. Мець намер завалодаць чым-н., заняць якое-н. становішча.

Ц. на выгаднае месца па службе.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

чарава́ць, -ру́ю, -ру́еш, -ру́е; -ру́й; незак.

1. Паводле народных павер’яў: уздзейнічаць чарамі, магічнымі прыёмамі на людзей.

2. перан., каго-што. Захапляць, вабіць.

Дзяўчына чаравала ўсіх сваёй прыгажосцю.

|| наз. чарава́нне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Апры́склівы (априскливый) ’запальчывы, капрызны, упарты’ (Яруш., Нас.); апры́сак ’упарты, капрызны’ (Гарэц., Нас.); апры́скліва (Др.-Падб., Гарэц.), апры́склівасць ’запальчывасць’ (Яруш.). Рус. дыял. зах. опрыснуть ’ускіпець’ (пераноснае), опрыскливый ’запальчывы’, укр. оприскливый ’тс’, з оприском ’запальчыва’, польск. opryskliwy ’запальчывы’. Для ўзнікнення пераноснага значэння дзеяслова (суф. ‑лів‑ звычайна далучаецца да дзеяслоўных асноў) важна польск. pryskać ламацца, разлятацца, лопацца на дробныя кавалкі’ і перан. ’лопнуць’ (аб надзеі, настроі і г. д.), адкуль недалёка і да ’лопнуць’ (аб спакоі, цярпенні), ’ускіпець’. Наяўнасць заходнерускага дзеяслова опрыснуть, беларускіх, украінскіх бяссуфіксных назоўнікаў робіць непатрэбным, хаця і не выключае дапушчэнне аб запазычанні з польскай мовы. Словы маглі ўтварыцца на захадзе ўсходнеславянскай тэрыторыі.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)