Сумле́ў ’сумненне’ (вілен., Стан.; Янк. 3.), сумлі́ў ’няпэўнасць, недавер’ (Варл.). Адваротны дэрыват ад сумлявацца (гл. сумленне); Станкевіч (Язык, 597) лічыў форму з ‑і‑ ўкраінізмам, што не мае падстаў, паколькі яна выводзіцца з дзеяслова з “іканнем”, параўн. sumlivácca ’не давяраць’ (Варл.), сумліва́цца ’сумнявацца’ (Бяльк.) і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гла́дканареч.
1.в разн. знач. гла́дко;
г. абструга́ць — гла́дко острога́ть;
г. зачэ́саны — гла́дко причёсанный;
г. пі́ша — гла́дко пи́шет;
усё ідзе́ до́бра і г. — всё идёт хорошо́ и гла́дко;
2. (аккуратно, по фигуре) ло́вко;
◊ не ўсё г. — не всё гла́дко;
язык г. хо́дзіць — язы́к хорошо́ подве́шен (приве́шен)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
gęba
gęb|a
ж.
1.разм. рот;
słuchać z rozdziawioną ~ą — слухаць з разяўленым ротам;
2.груб. морда, мурло;
3. (у жывёлы) пыса; пашча;
być mocnym w ~ie — быць вострым (лёгкім, бойкім) на язык; язык гладка ходзіць; гаворыць як макам сыпле; язык як у адваката;
gospodarz całą ~ą разм. сапраўдны гаспадар;
na ~ie wypisane — на твары напісана;
na ~ę — на словах; вусна;
uwierzyć na ~ę — паверыць на слова;
o suchej ~ie — надгаладзь; галаднавата;
~ę sobie kim wycierać — абгаворваць каго;
nie ma co do ~y włożyć — няма чаго есці;
nie ma do kogo ~y otworzyć — няма з кім слоўцам перакінуцца; няма з кім паразмаўляць;
mieć niewyparzoną ~ę — быць нястрыманым на язык; мянціць языком; язык аб зубы біць;
stulić ~ę — прытрымаць язык; змоўкнуць;
upadać na ~ę разм. падаць з ног (ад стомы);
zapomnieć języka w ~ie — язык праглынуць
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
АРГО́
(франц. argot),
разнавіднасць маўлення, якая выкарыстоўваецца вузкай сацыяльнай групай людзей з мэтай моўнага адасаблення, адна з формаў існавання мовы. У шырокім сэнсе арго — любыя разнавіднасці прафесійнага нелітаратурнага маўлення (арго лётчыкаў, паляўнічых і інш.). Нярэдка пад арго разумеюць маўленне дэкласаваных і крымінальных элементаў. Да арго адносяць тайныя мовы. Тэрмін «жаргон» таксама абазначае сац. разнавіднасць маўлення. Аднак у адрозненне ад арго жаргоны выкарыстоўваюцца больш шырокімі сац. і ўзроставымі групамі насельніцтва.
Літ.:
Жирмунский В. Национальный язык и социальные диалекты. Л., 1936.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
до́ўгі, ‑ая, ‑ае ідаўгі́, ‑ая, ‑ое.
1. Які мае вялікую даўжыню (у 1 знач.); проціл. кароткі. Жураўлі нібы плылі ў небе, выцягнуўшы тонкія ногі і доўгія шыі.Якімовіч.Падгіналіся каленкі ад доўгай дарогі.Лынькоў.Барак быў доўгі і нізкі.Чорны.// Большы ў даўжыню, чым патрэбна. Доўгая сукенка. Доўгае паліто. □ Штаны ў .. [Рыгоркі] доўгія, аж да пят.Якімовіч.//Разм. Высокі ростам (пра чалавека). [Сухарукі] быў доўгі .. і худы.Бядуля.За тое, што ён [дзядзька Мітрафан] быў доўгі, як жардзіна, і хударлявы, усе казалі на яго Чапяла.Бажко.
2. Працяглы ў часе. Доўгая разлука. Доўгі позірк. □ Сход быў доўгі, але спакойны.Чорны.Ногі ад доўгага сядзення замлелі, і .. [Віця] захістаўся.Чарнышэвіч.
3. Які працяжна вымаўляецца (пра гукі, склады). Доўгі гук.
•••
Доўгая песня (гісторыя)гл. песня.
Доўгі рубельгл. рубель.
Доўгі языкгл.язык.
Доўгія рукігл. рука.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Каро́ўка-баго́ўка, каро́ўка‑муго́ўка, каро́ўка‑мудро́ўка. Розныя назвы божай кароўкі. Адмоўная матывацыя выкарыстання лексемы кароўка для назвы насякомага — яго рабое надкрылле. Божай яна называецца, бо не належыць чалавеку, як звычайная карова. Параўн. рус.дивий мед = божий мёд (Тапароў, Этнолингв. балто-слав. контакты, 1978, 136; Мартынаў, Язык., 49–50).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
свярбе́ць júcken vi;
яму́ свярбі́ць у но́се ihn [ihm] juckt die Náse;
◊
мне ру́кі свярбя́ць (нешта зрабіць) es juckt mich [mir] in den Fíngern;
яму́ свярбі́ць язы́к es brénnt ihm auf der Zúnge
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
АВА́РСКАЯ МО́ВА,
адна з іберыйска-каўказскіх моў (авара-андацэзская падгрупа). Пашырана на ЗДагестана. Мае 2 групы дыялектаў: паўночную — зах. (салатаўскі), усх. і хунзахскі (цэнтр.) дыялекты; паўднёвую — андалальскі, гідскі, анцухскі, карахскі, батлухскі, закатальскі дыялекты. Аснова літ. мовы — т.зв. болмац («нар. мова»), сродак вусных зносін паміж носьбітамі розных дыялектаў.
Асаблівасць грамат. ладу — складаная сістэма скланення (да 20 склонаў), адсутнасць катэгорыі асобы ў дзеясловах, эргатыўныя канструкцыі. Пісьменства на аснове араб., з 1928 лац., з 1938 рус. графікі.
Літ.:
Чикобава А., Церцвадзе И. Аварский язык. Тбилиси, 1962.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АБАЗІ́НСКАЯ МО́ВА,
адна з іберыйска-каўказскіх моў (абхаза-адыгейская група). Пашырана пераважна ў Карачаева-Чэркесіі, а таксама ў Адыгеі. Мае 2 дыялекты: тапанцкі (аснова літ. мовы) і ашхарскі, блізкі да абхазскай мовы. Ад абхазскай мовы адрозніваецца фанетыкай, наяўнасцю ўказальных займеннікаў, парадкавых і кратных лічэбнікаў, выкарыстаннем паслялогаў, формамі часу і ладу ў дзеясловах і інш. Для абазінскай мовы характэрны шматлікія запазычанні з кабардзіна-чэркескай мовы. Пісьменства створана ў 1932—33 на лац. аснове, з 1938 пераведзена на рус. графіку.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЕРБЕ́РСКІЯ МО́ВЫ,
група сваяцкіх моў карэннага белага насельніцтва Паўн. і Зах. Афрыкі. Належаць да семіта-хаміцкіх моў і ўтвараюць моўныя астраўкі ў араб. асяроддзі. Падзяляюцца на 2 дыялектныя групы: кабільская, берабер, шлех, туарэг, зенага і інш. (пераважна на тэр. Марока, Маўрытаніі і Сахары); сукупнасць моў пад агульнай назвай зенет (Алжыр, Туніс, Трыпалітанія). Берберскім мовам уласцівы афіксацыя і ўнутраная флексія кораня, які можа складацца з дзвюх ці трох зычных. Большая частка моў беспісьмовая. Да гэтай групы адносяцца і мёртвыя мовы: лівійская, нумідыйская і гетульская.